علوم چهارم

بخش اول - ساختمان بدن موجودات زنده

موجودات زنده با موجودات غیر زنده متفاوتند. آجر، صندلی و کتاب جزء موجودات غیر زنده و پروانه، درخت و گنجشک جزء موجودات زنده هستند. رشد، حرکت و تولید مثل از مهم ترین تفاوت های موجودات زنده و غیر زنده می باشد.

سلول چیست؟

بدن ما و همه موجودات زنده از واحدهای بسیار کوچکی به نام سلول ساخته شده است. سلول واحد ساختمانی بدن است.
ساختمان سلول: برای دیدن سلول به دلیل کوچک بودن آن، باید از وسیله ای به نام میکروسکوپ استفاده کنیم. با میکورسکوپ می توان همه چیز را بیشتر از 1000 برابر بزرگ کرد.
هر سلول 3 بخش دارد:
1- پوسته
2- سیتوپلاسم
3- هسته
پوسته مانند پوششی در اطراف سلول کشیده شده است. سیتوپلاسم، مایع غلیظی است که تمام سلول را پر می کند. یک هسته کوچک نیز در داخل سیتوپلاسم است. شکل و اندازه سلول ها با هم متفاوت است.
در ساختمان برگ سه نوع سلول مشاهده می کنیم که هر یک کار معینی انجام می دهند. سلول ها از غذایی که وارد آنها می شود استفاده می کنند و در صورت آسیب دیدن آنها تقسیم می شوند و سلول جدیدی را به وجود می آورند و اینک ار تا پایان عمر ادامه دارد.
سلول ها کار های مختلفی انجام می دهند. مثلاً سلول عصب (انتقال پیام) سلول استخوان (استحکام) سلول ماهیچه(حرکت) و سلول روده (جذب) غذا را به عهده دارند.
شباهت های سلول ها:
1- همه سلول ها سه بخش اصلی (پوسته،هسته، سیتوپلاسم) دارند.
2- همه سلول ها رشد می کنند.
3- همه سلول ها تقسیم می شوند.
در برگ دونوع سلول وجود دارد:
1- روی برگ از سلول های نازک و پهن تشکیل شده
2- در درون برگ سلول های مستطیلی که سبزینه دارند وجود دارد.

  پرسش های بخش 1
1- کدامیک از موارد زیر در بدن تمام موجودات زنده وجود دارد؟

استخوان
ماهیچه
سلول
پوست
2- رشد بدن انسان به سبب چیست؟

ورزش کردن
استراحت کردن
تقسیم سلول ها
کش آمدن سلول ها
   3- پوششی که در اطراف سلول ها وجود دارد چه نامیده می شود؟

استخوان
پوسته
سیتوپلاسم
هسته

  4- ساختمان بدن کدام موجود زیر از تعداد سلول بیشتری تشکیل شده است؟

شتر
پلنگ
خروس
مورچه
   5- مایع غلیظی که سلول را فرا گرفته است چه نام دارد؟

پوسته
سیتوپلاسم
ماده سلولی
هسته
   6- هسته ی کدامیک از سلول های زیر نسبت به سلول های دیگر کوچک تر است؟

سلول استخوان
سلول عصب
سلول ماهیچه
سلول روده
   سوالات تشریحی
1- مراحل رشد و تقسیم سلول در شکل زیر به هم ریخته است، با زدن شماره آنها را مرتب کنید.

  2- چه تفاوت ها و چه شباهت هایی در بین سلول های مختلف بدن انسان دیده می شود؟

همه سلو ل ها از نظر رشد، تقسیم سلول و احتیاج به غذا شبیه هم هستند. ولی تفاوت آنها در شکل، اندازه و نوع کاری است که انجام می دهند.
   3- چهار نمونه از سلول های بدن را نام ببرید و وظیفه هر یک را بنویسید؟

سلول عصب (انتقال پیام) - سلول روده (جذب غذا) - سلول ماهیچه (حرکت) - سلول شش (جذب اکسیژن)
 4- سلول گیاهی با سلول جانوری چه تفاوتی دارد؟

سلول گیاهی دو پوسته دارد به همین دلیل محکم تر از سلول های جانوری است.

  5- سلول ها چگونه زیاد می شوند؟

تقسیم سلولی

  6- سلول از چه قسمت هایی تشکیل یافته است؟

پوسته،سیتوپلاسم، هسته

  7- کدام عمل در مورد بیشتر سلول ها تا آخر عمر صورت می گیرد؟

بخش 3 - گیاهان، موجودات پر ارزش

گیاهان موجودات پر ارزشی هستند که هم غذای خودشان را می سازند و هم منبع اصلی غذای جانوران و انسان می باشند. آدمیان نخستین، ریشه، برگ، میوه و دانه های خوراکی را جمع می کردند و می خورند. بعدها انسان می اندیشید که می تواند گیاهان مفید را پرورش دهد. پس کار کشاوری یعنی پرورش دادن گیاهان مفید.
شخم زدن:
کشاورزان از هزاران سال پیش تاکنون زمین را برای کاشتن، شخم می زنند. در ابتدا این کار با دست انجام می شد. بعدها از گاو و اسب استفاده شد. امروزه تراکتور جای جانوران را گرفته است.
آب دادن:
به جهت وجود آب کم در ایران، کشاورزان برای صرفه جویی در مصرف آب، گیاهانی را می کارند که با کمک آب باران و برف رشد کرده و محصول دهند و نیاز به آبیاری نداشته باشند. به این گونه کشاورزی دیم کاری می گویند؛ مانند کشت گندم.
از بین بردن علف های هرز:
علف های اضافی که در لابه لای گیاهان کاشته شده می روید. علف های هرز گفته می شود. از بین بردن این علف ها کار زیادی می طلبد.
مبارزه با آفت ها:
بعضی از حشرات که گیاه خوار هستند دسته جمعی به مزرعه ها حمله می کنند و قسمتی از محصول را می خورند. برای دفع حشرات مزاحم یا آفت ها، مواد حشره کش ساخته شده است. به دلیل اینکه مواد سمی هستند. دانشمندان از جانورانی مانند عنکبوت یا سوسک بهره می گیرند.

  محصولات گوناگون:

بعضی از محصولات مانند گندم در بیشتر استان ها به عمل می آید. اما بعضی محصولات دیگر مانند خرما، برنج و انگور در بعضی مناطق رشد می کنند. مثلاً برنج در جایی به دست می آید که آب فراوان داشته باشد و خرما در آب و هوای گرم به دست می آید.
نوشیدنی ها:
بعضی از گیاهان به صورت دم کرده و نوشیدنی مصرف می شوند مانند چای، و قهوه؛ و بعضی از محصولات دیگر را برای خوش طعم کردن غذا استفاده می کنیم مانند انواع ادویه ها که بیشتر در کشورهای گرم و مرطوب به دست می آید.
داروها:
مردم از زمان های دور، بعضی گیاهان را به دلیل اثرات داروئی آنها مصرف می کردند. مانند خاکشیر یا دانه به. امروزه هم از گیاهان دارویی استفاده های بسیاری می شود.
رنگ ها:
گیاهان در صنایع رنگرزی هم استفاده می شوند. رنگرزی در استان هایی که قالیبافی دارند رواج دارد که برای رنگ کردن پارچه یا پشم به کار می رود.
از چوب برای تهیه میز، تخته، پنجره و سایر وسایل استفاده می کنند.
  پرسش های بخش 3
1- کار مبارزه با آفت ها، همیشه و در همه دوران زندگی آنها مؤثر است.

درست
نادرست

  2- بیشتر کشاورزان برای شخم زدن زمین های پهناور از تراکتور استفاده می کنند.

درست
نادرست

  3- کار کشاورزی یعنی پرورش دادن گیاهان مفید

درست
نادرست
  4- پرندگان کوچک در خوردن حشرات مزاحم و آفت ها مؤثر هستند.

درست
نادرست
  پررسش های تشریحی:
1-وقتی می خواهیم زمین را برای کاشتن آماده کنیم ابتدا چه عملی را انجام می دهیم؟

ابتدا زمین را شخم می زنیم.
  2- برای کاشت یک گیاه باید چه کاری انجام داد؟

ابتدا باید زمین را برای کشت آماده کرد و شخم زد. بعد دانه ها را پاشید و سپس زمین را آبیاری کرد. مرحله بعدی در آوردن گیاهان هرز از داخل زمین است تا زمانی که به رشد کامل خود برسد.

  3- اصلی ترین غذای انسان را چه گیاهانی تشکیل می دهند؟

گندم، برنج، سیب زمینی
  4- یاد گرفتن کشاورزی چه اثری در زندگی انسان داشت؟

توانست محصول بیشتری تولید کند و برای زمستان خود غذا ذخیره کند. دیگر مجبور نبود تمام قسمت های گیاه را بخورد. بلکه از هر گیاهی قسمت های مفید را می خورد.
  5- آیا استفاده زیاد از تراکتور برای زمین های کشاورزی پهناور مضر است؟

بله. چون تراکتور عمیقاً جای خاک را عوض می کند و خاک های سطح رویی که مواد غذایی بیشتری دارند به سطح زیرین انتقال پیدا می کنند. استفاده زیاد از تراکتور برای زمین مفید نیست.

  6- کدام محصول را حتماً باید با کشت آبی زیاد نمود؟

برنج
  7- چه محصولاتی در ناحیه کوهستانی بیشتر رشد می کنند؟

گردو، بادام، درختان میوه

  8- ادویه در چه نوع آب و هوایی به دست می آید؟

گرم و مرطوب
  9- چه گیاهانی را می شناسید که مصرف دارویی و رنگرزی دارند؟

دارویی: اوکالیپتوس، گل ختمی، گل بنفشه، نعناع
رنگرزی: حنا، گردو، انار، پوست پیاز، روناس

بخش 4 - جانوران بی مهره

دانستید که جانوران را به دو دسته مهره داران و بی مهرگان تقسیم می کنیم.
جانوران مهره دار:
مانند ماهی ها، دوزیستان، پرندگان و غیره که بدنشان دارای اسکلت از جنس استخوان است.
جانوران بی مهره:
جانورانی هستند که در بدنشان اسکلت استخوانی وجود ندارد. بی مهرگان دسته بزرگی از جانوران را تشکیل می دهند مانند مرجان ها، نرم تنان، خارتنان و حشرات و …
کرم ها و بند پایان:
گروه کرم ها و بندپایان گروه بسیار بزرگی از بی مهرگان هستند که دانشمندان آنها را به طبقات کوچک تر تقسیم کرده اند. کرم ها از لحاظ شکل به سه گروه تقسیم می شوند:
1- کرم های پهن
2- کرم های لوله ای
3- کرم های حلقوی
کرم های پهن :
مانند کرم کدو، بدنشان از قطعه های پهن تشکیل شده است. یک نوع از کرم کدو در روده انسان زندگی می کند و به این موجود که غذای مورد نیاز خود را از بدن موجود زنده دیگر می گیرد، انگل می گوئیم.
کرم های لوله ای :
مانند آسکاریس بدن باریکی دارند. کرم آسکاریس در داخل روده انسان زندگی می کند و در همانجا تخم ریزی می کند. تخم ها همراه مدفوع از روده خارج شده و محیط را آلوده می کنند. تخم آسکاریش از راه سبزیجات نشسته و آب آشامیدنی آلوده به بدن منتقل می شوند.
یکی دیگر از کرم های لوله ای انگل کرمک است. کرمک در انتهای لوله گوارش کودکان رشد می کند و باعث خارش شدید می شود.
کرم های حلقوی :
بدن این کرم ها از حلقه های زیادی درست شده است. مانند کرم خاکی. این کرم برای یافتن غذا در خاک حرکت می کند و برای باغچه و زمین کشاورزی مفید است زیرا خاک را جابه جا می کند و هوا را به ذرات خاک می رساند.
بندپایان:
بندپایان شامل حشرات، عنکبوت ها، خرچن گها و هزارپاها می باشند. نمونه هایی از بندپایان در جنگل، دریا و حتی خانه ها یافت می شود مانند مورچه، پروانه، خرچنگ، هزارپا و … بندپایان فراوان ترین گونه جانوران بی مهره هستند.
حشرات 6 پا دارند. عنکبوت ها 8 پا دارند. بعضی سمی و بعضی غیر سمی اند. خرچنگ ها در آب زندگی می کنند پوشش خارجی بدن آنها سفت است. بعضی خرچنگ ها خوراکی هستند. هزارپاها بعضی علف خوار و بعضی گوشتخوارند. هزارپای گوشتخوار، سمی است.

پرسش های بخش 4

جالی خالی را با کلمات مناسب پر کنید:
1- به جانورانی که در بدن آنها اسکلت استخوان وجود نداشته باشد بی مهره می گویند.
2- به موجود زنده ای که غذای خود را از بدن موجود زنده دیگر می گیرد انگل می گویند.
3- نرم تنان در گروه جانوران بی مهره قرار دارند.
4- هشت پا یک جانور بی مهره دریایی است که به گروه بزرگ تر بی مهرگان تعلق دارد و به گروه کوچک تر نرم تنان.
5- عروس دریایی بی مهره ای از جنس مرجان ها است.
6- حشرات بدنشان از 3 قسمت سر و سینه و شکم تشکیل شده، 2 شاخک و 6 پا دارند.
7- کرم کدو از نوع کرم های پهن و کرم خاکی از نوع کرم های حلقوی است.
   پرسش های تشریحی:
1- چه تفاوت مهمی در میان جانواران مهره دار و بی مهره وجود دارد؟

جانوران مهره دار دارای اسکلتی از جنس استخوان هستند و جانوران بی مهره در بدن خود فاقد این اسکلت استخوانی می باشند.
  2- بدن بی مهرگان ساده تر است یا مهره داران؟

بی مهرگان
  3- انواع گروه های بی مهرگان را نام ببرید؟

اسنفج ها، مرجان ها، نرم تنان، خارتنان، کرم ها، بندپایان
  4- مرجان ها چه شباهت هایی با اسفنج ها دارند؟

هردو گروه در کف دریاها زندگی می کنند و بعضی از گونه های هر یک حرکت دارند.
  5- تخم کرم کدو چگونه از گاو به انسان منتقل می شود؟

مدفوع آلوده انسان علف هایی را که گاو می خورد آلوده می کند و تخم کرم در بدن حیوان به نوزاد تبدیل می شود و زنده می ماند و با خوردن چنین گوشتی نوزاد کرم کدو به انسان و روده او منتقل شده تبدیل به کردم کدو می شود.
   6- کرم آسکاریس چه می خورد؟

غذای گوارش یافته را می خورد.
   7- فرق پوشش بدن حلزون با بدن صدف چیست؟

پوشش بدن حلزون حفره ای است و پوشش بدن صدف دوکفه ای است.
   8- حشرات چه خصوصیات مشترکی دارند؟

همگی 6 پا و 2 شاخک دارند و بدنشان از سه قسمت تشکیل شده است.
   9- کدام گروه از بی مهرگان به هیچ گروه دیگری شبیه نیستند؟

خارتنان
  10- چند نوع از خارتنان را نام ببرید؟

توتیا و ستاره دریایی
  11- اگر قبل از مصرف سبزی آن را ضد عفونی نکنیم، کدام بیماری انگلی در انتظار ماست؟

به انگل آسکاریس مبتلا می شویم.
  12- یک نوع خرچنگ خوراکی را نام ببرید؟

میگو

بخش 5 - مخلوط ها

مخلوط چگونه تشکیل می شود؟
وقتی دو یا چند ماده مختلف با یکدیگر به ترتیبی بیامیزند که ما بتوانیم آنها را از هم جدا کنیم و هر ماده ای خاصیت خود را حفظ کند، مخلوط تشکیل شده است.
در مخلوط ممکن است مواد مخلوط شونده همگی جامد، مایع و یا گاز باشند، یا یکی از مواد جامد و دیگری مایع باشد مثل نمک و آب که مخلوط آب نمک درست می کنند.
هوای اطراف ما که گازی شکل است مخلوطی از گازهای مختلف است. بسیاری از خوراکی ها نیز به صورت مخلوط مصرف می شوند.
در یک مخلوط، هر ماده تمام خاصیت های خود را حفظ می کند.
مخلوط های یکنواخت (محلول):
وقتی یک حبه قند را در آب می اندازید، ذره های قند از هم جدا می شوند و در بین ذره های آب قرار می گیرند و مخلوط یکنواخت درست می کنند. در نتیجه قند در آب حل می شود. به این نوع مخلوط، محلول می گوئیم.
ماده حل شونده و ماده حلال:
اگر یک قاشق شکر را در آب بریزید و هم بزنید، شکر در آب حل می شود. در این محلول به شکر ماده حل شونده و به آب ماده حل کننده یا حلال می گویند. محلول شکر در آب یک محلول جامد در مایع و محلول الکل در آب محلول مایع در مایع است.
در محلول ها، ماده حل شده، خود به خود از حلال جدا نمی شود.

پرسش های بخش 5

1- کدامیک از مخلوط های زیر محلول است؟
روغن در آب
نفت و آب
نمک و آب
نشاسته و آب
2- کدامیک از مخلوط های زیر محلول مایع در مایع است؟
آب و روغن زیتون
آب و آبلیمو
آب و نشاسته
آب و اکسیژن
3- آب داغ چه نوع محلولی است؟
جامد در مایع
مایع در مایع
جامد در جامد
گاز در مایع
4- بهترین راهی که می توانیم بفهمیم یک مخلوط، محلول است یا نه چیست؟
جوشانیدن
از صافی رد کردن
بی حرکت در جایی قرار دادن
باهم زدن
5- در لیوان شیر یک حبه قند انداختیم و هم زدیم در این محلول به شیر چه می گویند؟
حلال
حل شونده
مخلوط
محلول
  پرسش های تشریحی:
1- مخلوط چیست؟

وقتی دو یا چند ماده با هم بیامیزند و ما بتوانیم به راحتی آنها را جدا کنیم آن مواد با هم مخلوط شده اند، در مخلوط، مواد خواص خود را از دست نمی دهند.
  2- آیا می توانیم روغن مایع و آبلیمو را مایع در مایع بدانیم؟ چرا؟

خیر، زیرا این دو مایع در یکدیگر حل نمی شوند و مایع در مایع یک نوع محلول است.
  3- به ماده ای که مواد دیگر را در خود حل می کند چه می گویند؟

حلال
  4- چگونه می فهمیم دو ماده مایع که با هم آمیخته شده اند مخلوط هستند یا محلول؟

در صورتی که دو مایع به طور یکنواخت دیده شوند و پس از مدتی که ساکن می مانند از هم جدا نشوند، محلول هستند و اگر یک مایع در مایع دیگر به صورت معلق دیده شود، مخلوط است که پس از ساکن ماندن به تدریج از هم جدا می شوند.
  5- مخلوطی نام ببرید که از دو ماده جامد تشکیل شده باشد؟

شکر و عدس، نخود و لوبیا
  6- مخلوطی از یک ماده جامد و یک مایع نام ببرید که محلول نباشد؟

شن و آب
  7- هوا یک مخلوط است یا ترکیب؟

مخلوط است.
   8- در یک محلول آب شیرین آیا مزه سطح مایع با ته مایع با هم فرق دارد؟چرا؟

نه، زیرا ذره های قند به آرامی از هم جدا شده و در بین ذره های آب قرار گرفته و مخلوط یکنواختی به دست آمده یعنی قند در آب حل شده.
   9- در محلول مواد چگونه پراکنده می شوند؟

به طور یکنواخت پراکنده می شوند.
  10- آیا در محلول همه موادی که وجود دارند دیده می شوند؟

خیر، ماده حل شونده دیده نمی شود.
  11- چرا در هوا هیچ یک از مواد تشکیل دهنده را نمی بینیم؟

زیرا همگی گاز هستند.

بخش 6 - نور و بازتابش

نور انرژی است که به کمک آن می توانیم اجسام را ببینیم. به موادی که از خود نور تولید می کنند چشمه نور می گوئیم. نور از همه اجسام عبور نمی کند. اما اجسامی مانند شیشه، آب و هوا نور را از خود عبور می دهند که به آنها شفاف می گوئیم.
اما اجسامی که نور را از خود عبور نمی دهند، مانند چوب و سنگ اجسام کدر نامیده می شوند. هرچه سطح یک جسم هم صاف تر باشد، باز تابش نور آن هم بیشتر است.
تصویر هر جسم در آینه تخت اندازه همان جسم است. اگر نور به آینه برخورد کند، باز می گردد که به این پدیده بازتابش نور می گوئیم. هر چه زاویه بین دو آینه تخت کمتر شود، تعداد تصاویر بیشتر است. نور در هنگام برخورد به آینه صاف، بازتاب منظم دارد و در صورت برخورد به سطح ناصاف مثل مقوی، بازتابی نامنظم دارد. وقتی نور به جسمی بر می خورد، قسمتی از آن باز می گردد و به چشم ما بر می گردد و همین نور بازتاب شده باعث دیدن آن جسم توسط ما می شود.
جسمی که به رنگ سیاه باشد، نور را تقریباً بازتاب نمی دهد. با آینه می توانیم تصویر چیزهایی را که به طور مستقیم نمی توانیم ببینیم را مشاهده کنیم. مانند راننده اتومبیل که به کمک آیند پشت خود را می بیند.
آینه ها بر سه نوع هستند :
1- آینه تخت
2- آینه فرو رفته
3- آینه بر آمده
در آینه فرو رفته تصویر بزرگ تر از جسم و در آینه برآمده تصویر کوچک تر از جسم منعکس می شود.
در زیردریائی ها برای دیدان اجسام در سطح آب از چشم زیردریایی استفاده می کنند، که پریسکوپ نام دارد.
کوره آفتابی هم وسیله ای است که از یک آینه فرو رفته بسیار بزرگ تشکیل شده است و برای استفاده از انرژی گرمایی خورشید به کار می رود. تصویر ما در درون یک قاشق به صورت وارونه و کوچک تر از خودمان می افتد و تصویر ما در پشت قاشق مستقیم و بزرگ تر به نظر می رسد.

  پرسش های بخش 6
1- در کدامیک از مکان های زیر آینه بر آمده استفاده می کنند؟

خیاطی
آرایشگاه ها
سرپیچ های جاده ها
کوره آفتابی

  2 - کدامیک از موارد زیر در بازتابش نور مؤثر نیست؟

صافی اجسام
زبری اجسام
کلفتی اجسام
رنگ اجسام
  3 - در کدامیک از مواد زیر نور عبور نمی کند؟

هوا
آب
آینه
شیشه

  4 - در پریسکوپ از چه آینه ای استفاده می شود؟

تخت
فرورفته
برآمده
کروی
  5- هر قدر زاویه بین دو آینه را بازتر کنیم تعداد تصویرها ….... می شود.

بیشتر
کمتر
تفاوتی ندارد
بزرگ تر
  6 - کوره آفتابی به چه منظور ساخته می شود؟

برای گرم کردم محیط
برای تفریح و سرگرمی
برای بهتر دیدن خورشید
برای استفاده از انرژی گرمایی خورشید

  پرسش های تشریحی:
1- نور چیست؟ و چه خواصی دارد؟

یک نوع انرژی است که حرکت می کند و موجب دیدن اجسام می شود.
  2- بازتابش نور چیست؟

وقتی نور به جسمی برخورد می کند و برگشت پیدا می کند، به این پدیده بازتابش نور می گوئیم.
   3- چه اجسامی پس از بازتابش نور، تصویر تولید می کنند؟

اجسامی که سطح آنها صاف است مثل آینه و فلزات براق. در آب و شیشه هم تصویر ایجاد می شود.
   4- جسمی در فاصله 20 سانتی متری آینه قرار دارد. فاصله جسم تا تصویر چقدر است؟

فاصله جسم تا تصویر دو برابر فاصله جسم تا آینه است یعنی 40 سانتی متر.
   5- وقتی آینه به صورت فرو رفته باشد، چه تغییری می کند؟ و برای چه کارهایی از آینه فرو رفته استفاده می شود؟

تصویر بزرگ تر می شود. وقتی بخواهند تصویر را بزرگ تر نشان دهند مثل عمل جراحی

  7- برای افزایش نور و گرما از چه نوع آینه ای استفاده می کنیم؟

آینه فرو رفته
   8- برای آنکه جسمی دیده شود چه شرایطی لازم است؟

باید نور به طور کامل بازتاب نماید

  9- در گذشته انسان ها چگونه تصویر خود را می دیدند؟

در سنگ های صاف و صیقلی

بخش 7 - الکتریسیته

انرژی الکتریسیته، انرژی است که برای نور، حرکت، گرما و روشنایی ایجاد می کند. از انرژی الکتریسیته در وسایلی مانند پنکه، شوفاژ، اطو، سماور برقی، لامپ، پلوپز و چرخ گوشت استفاده می کنیم. ما حتی از الکتریسیته صدا نیز تولید می کنیم. وقتی شما زنگ در را به صدا در می آورید، در اثر حرکت سریع و پیوسته الکتریسیته، این انررژی به صدا تبدیل شده است.
مدار الکتریکی چیست؟
وقتی لامپ خانه را روشن می کنید با استفاده از کلید برق، الکتریسیته را به داخل لامپ می فرستید و روشنایی ایجاد می شود و یا قسمتی سیم و لامپ را به باتری متصل می کنیم، الکتریسیته از باتری به وسیله سیم جاری می شود و پس از روشن کردن لامپ از سیم دیگری به باتری باز می گردد و این خود یک مدار الکتریکی است.
رسانا و نارسانا:
چیزهایی مثل میخ آهنی و سیم مسی که الکتریسیته از آنها می گذرد رسانا نام دارند. به چیزهایی مثل چوب، پلاستیک و شیشه که الکتریسیته از آنها نمی گذرد نارسانا نام دارد.
مدار متوالی و مدار موازی:
وقتی مدار بسته شود، الکتریسیته جاری می شود. در این صورت وقتی می خواهیم دو لامپ را به یک باتری وصل کنیم و دو لامپ هم به یکدیگر وصل شوند، در این صورت می گوئیم لامپ ها به صورت متوالی بسته شده اند. در بستن متوالی جریان، برق ابتدا از یک لامپ عبور می کند و سپس به لامپ دیگر می رود.
اگر بخواهیم قطب مثبت و منفی را به هر دولامپ وصل کنیم هر لامپ جداگانه به دو سر باتری وصل می شود. در این صورت لامپ ها به صورت موازی بسته شده اند. به این ترتیب جریان برق همزمان به هر دو لامپ وارد می شود و نور ضعیف تر به چشم می رسد.
به هم بستن باتری ها:
می توانیم با استفاده از دو یا چند باتری مدار الکتریکی تشکیل دهیم. در این صورت چون مقدار الکتریسیته بیشتری جاری می شود، نوری که لامپ ایجاد می گردد بیشتر می شود.

  پرسش های بخش 7
1- کدامیک از وسایل زیر رسانا است؟

چوب
فرش
پتو
آهن

  2- کدامیک از اجسام زیر نارسانا است؟

بدن انسان
آهن
چوب خیس
پلاستیک
  3- اگر در منزل شما لامپ آشپزخانه بسوزد، بقیه لامپ ها:

خاموش می شوند
روشن می مانند
می سوزند
پر نورتر می شوند
  4- در کدامیک از وسایل زیر از انرژی الکتریسیته برای تولید گرما استفاده می شود؟

جارو برقی
ریش تراش
تلویزیون
پلوپز
  5- در کدامیک از وسایل زیر الکتریسیته به حرکت تبدیل می شود؟

همزن برقی
چراغ مطالعه
اتو
سماور برقی
  پرسش های تشریحی:
1- الکتریسیته چگونه جریان می یابد؟

وقتی مدار بسته باشد
  2- به چه اجسامی رسانا می گوئیم؟

اجسامی که جریان الکتریسیته از این اجسام عبور کند مانند سیم مسی و آب.
   3- چه موادی نارسانا هستند؟

به اجسامی که جریان الکتریسیته از آنها عبور نکند، مواد نارسانا گفته می شود مانند چوب.
   4- مدار چگونه تشکیل می شود؟مدار به چند طریق بسته می شود نام ببرید؟

وقتی الکتریسیته جریان پیدا کند. در صورتی که مدار ساده نباشد به دو طریق موازی و متوالی بسته می شود.
   6- در چه صورت، مدار در لامپ نور بیشتری تولید می کند؟

وقتی مدار به صورت متوالی بسته می شود نور اولین لامپ بیشتر و دومی کمتر می شود. در موازی نور هردو لامپ یکسان و کمتر می شود.
   7- آیا برای سیم کشی منزل می توان از مدار متوالی استفاده کرد؟ چرا؟

خیر چون در این صورت با سوختن یا قطع کردن جریان در یک وسیله الکتریکی، سایر وسایل الکتریکی نیز خاموش می شوند.
   8- فرق مدار بسته و باز چیست؟

در مدار بسته الکتریسیته جاری می شود و در مدار باز الکتریسیته قطع می شود.
  9- کلید چه اثری در تشکیل مدار دارد؟

کلید مدار را قطع و وصل می کند.
   10- در اسباب بازی ها و رادیو ها، باتری ها را چگونه قرار داده اند؟

قطب منفی به مثبت و قطب مثبت به منفی

بخش 8 - آهن ربا

آهن ربا قطعه ای است که ذرات آهن و فولاد را به خود جذب می کند. به آهنربا مغناطیس هم می گوئیم. می توان گفت هر جسمی که خاصیت آهن ربایی داشته باشد دارای خاصیت مغناطیسی است.
کره زمین نیز دارای دو قطب اصلی شمال و جنوب است که برای تشخیص این قطب ها قطب نما ساخته شده و جهت یابی می کنند.
هر آهن ربا دو سر دارد که به هر یک از سرهای آن قطب گفته می شود. قطبی از آهن ربا که به سمت شمال قرار می گیرد قطب شمال نامیده می شود که با علامت N نمایش داده می شود. قطب دیگر آهن ربا که به سمت جنوب قرار می گیرد، قطب جنوب نامیده می شود که باعلامت S مشخص می شود.
کره زمین در اطراف خود میدان مغناطیسی وسیعی تولید می کند و عقربه قطب نما که خود خاصیت آهنربایی دارد، در میدان مغناطیسی زمین خود به خود در جهت شمال و جنوب کره زمین می ایستد.
هرگاه قطعه ای آهن را از یک جهت به آهنربایی بکشیم، قطعه آهنی نیز آهن ربا می شود.
وقتی ذرات ریز آهن یا سنجاق های ریز جذب آهن ربا می شوند مشاهده می کنیم که دو سر آهن ربا مقدار بیشتری آهن یا سنجاق به خود جذب نموده اند.
اگر دو آهن ربا را به هم از طرف قطب های هم نام آنها (مثلاً قطب S) به هم نزدیک کنیم به یکدیگر جذب نمی شوند و بر عکس اگر از طرف دو قطب غیر همنام (مثلاً S و N) به هم نزدیک شوند، همدیگر را جذب خواهند کرد.
آهن ربای الکتریکی:
قطعه سیم روکش دار را دور یک میخ ببندید و دو سر سیم را به دو سر یک باتری وصل کنید. حالا اگر میخ های کوچک یا براده های آهن را به میخ نزدیک کنیم جذب میخ می شوند. به این میخ که خاصیت آهن ربایی پیدا کرده آهن ربای الکتریکی می گوئیم.
هرچقدر مقدار سیم ها بیشتر باشد، آهن ربای قوی تری درست می شود و در صورت قطع جریان برق میخ. خاصیت آهن ربایی را از دست می دهد. با کمک آهن ربای الکتریکی می توان قطعات بزرگ آهنی را جابه جا کرد مانند جرثقیل.

  پرسش های فصل 8

جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.
1- هر آهن ربا 2 قطب دارد.
2- قطب شمال آهن ربا را با علامت N نشان می دهند.
3- در آهن ربا قطب های همنام یکدیگر را جذب نمی کنند.
4- قطب شمال آهن ربا، قطب جنوب آهن ربای دیگر را جذب می کند.
5- اگر سرهای دو آهن ربا قطب N و S باشند، در صورت نزدیک شدن به هم، یکدیگر را جذب می کنند.
6- عقربه قطب نما خود یک آهن رباست.
7- به کمک سیم، باتری و میخ می توان آهن ربای الکتریکی ساخت.
  پرسش های تشریحی:
1- با در نظر گرفتن شمال و جنوب کره زمین عقربه قطب نما چگونه قرار می گیرد؟

  2- دو قطب آهن ربا همیشه رو به کدام سمت می ایستد؟ چرا؟

رو به شمال و جنوب کره زمین، چون در میدان مغناطیسی کره زمین تحت خاصیت آهن ربایی زمین قرار می گیرند.
   3- وقتی دو قطب غیر همنام را به هم نزدیک می کنیم چه اتفاقی می افتد؟

همدیگر را جذب می کنند.
   4- چه قسمت هایی از آهن ربا، آهن بیشتری را به خود جذب می کند؟

دو سر آهن ربا
   5- چگونه می توان آهن ربای الکتریکی قوی تری ساخت؟

با افزایش سیم پیچ ها
  6- چند وسیله نام ببرید که در آنها آهن ربای الکتریکی به کار رفته باشد؟

جرثقیل، زنگ اخبار خانه ها و …
  7- از قطب نما برای انجام چه کاری استفاده می شود؟

برای تشخیص قبله و تعیین جهت های اصلی شمال و جنوب
   8- جرثقیل الکتریکی چگونه کار می کند؟

وقتی اهرم جرثقیل خاصیت آهن ربایی پیدا می کند، قطعات بزرگ آهنی را جابه جا می کند.
  9- چگونه به کمک یک آهن ربا که قطب هایش معلوم است قطب های آهن ربای دیگر را می شناسیم؟

آهن ربا را به آهن ریایی که قطب هایش معلوم است نزدیک می کنیم اگر جذب هم شوند قطب ها با قطب آهن ربای معلوم غیرهمنام است.

بخش 9 - سنگ ها

سنگ ها ازجمله موادی هستند که در همه جای کره زمین وجود دارند. روی زمین، در رودخانه ها، کوه ها و کف دریاها و داخل زمین هم سنگ وجود دارد. سنگ ها انواع متفاوتی دارند. بعضی زبر و بعضی دیگر صاف هستند. بعضی درشت و برخی کوچک. بعضی از سنگ ها به علت استحکام فراوان، سال ها به شکل بناهای تاریخی باقی می مانند.
سنگ های رسوبی:
بعضی از سنگ ها بر اثر ته نشین شدن مواد داخل آب به وجود می آیند. رودها مقدار زیادی مواد را با خود به دریاها و دریاچه ها می برند. این مواد به دلیل سنگینی به ته دریا می روند. روی هم قرار می گیرند و پس از سفت شدن سنگ هایی را به وجود می آورند که به آنها سنگ های رسوبی گفته می شود. سنگ های رسوبی لایه لایه اند که رنگ یا جنس هر لایه با لایه دیگر متفاوت است. سنگ های رسوبی در کوه های البرز و زاگرس به فراوانی یافت می شوند. ریگ، شن و سنگ های آهکی نمونه هایی از سنگ های رسوبی هستند.
سنگ های آذرین:
گروه دیگری از سنگ ها بر اثر سرد شدن مواد بسیار داغ به وجود آمده اند که قبلاً در زمین بوده اند. دمای اعماق زمین زیاد است و بعضی سنگ ها را ذوب می کند. این سنگ ها در زیر یا سطح زمین دوباره سرد می شوند و سنگ هایی را به وجود می آورند که به آنها آذرین می گویند.
سنگ های کوه هایی مانند دماوند و الوند از نوع آذرین است. سنگ های آذرین از بلورهای ریز یا درشت تشکیل شده اند.
سنگ های دگرگون شده:
بعضی از سنگ های رسویی یا آذرین اگر مدت زیادی در اعماق زمین بمانند، باید فشار و گرمای زیادی را تحمل کنند. این سنگ ها مانند آجر پخته می شوند و شکل قبلی خود را از دست می دهند و به همین دلیل به آنها سنگ های دگرگون شده می گویند. (مانند سنگ مرمر)
سنگ ها از چه ساخته شده اند؟
همه سنگ ها از یک یا چند کانی به وجود آمده اند. کانی چیست؟ مغز مداد شما یک کانی است. گچی که با آن می نویسید، پنجره های فلزی و حتی نمکی که با غذا می خورید یک کانی است. بعضی کانی ها مانند نمک به همان شکل خود قابل استفاده اند. اما بعضی دیگر این گونه نیستند بلکه سنگ معدن بعضی کانی ها مانند فلزات را برای به دست آوردن مواد مورد نیاز کاملاً خرد و ذوب می کنند.
فایده سنگ ها و کانی ها:
سنگ ها و کانی ها در امر ساختمان سازی، صنعت، پزشکی و غیره به کار می روند. مصارف کانی ها باید با دقت و صرفه جویی فراوان صورت گیرد.

  پرسش های بخش 9
1- در سنگ های رسوبی جنس لایه ها همیشه یکسان نیست.

درست
نادرست
  2- یک تکه سنگ گرانیت فقط از یک نوع ماده تشکیل شده است.

درست
نادرست
  3- کانی های کشور ما تمام نمی شوند.

درست
نادرست
   4- افزایش جمعیت، نیاز بشر را به کانی افزایش داده است.

درست
نادرست
   5- برای به دست آوردن فلزات از کانی ها، آنها را به همان شکل استخراج شده استفاده می کنند.

درست
نادرست
  سوالات تشریحی:
1- سنگ های رسوبی چگونه درست می شوند؟چرا سنگ های رسوبی کناره های صاف دارند؟

رسوبات رودخانه ها در دریاها ته نشین می شوند و به تدریج در زمان های زیاد سنگ های رسوبی را درست می کنند. بر اثر غلطیدن در آب و ساییده شدن کناره صاف پیدا می کنند.
   2- سنگ نمک چگونه تشکیل می شود؟

وقتی نمک در آب به اندازه ای حل شود که دیگر نتواند در آب حل شود، ته نشین شده و بلورهای سنگ نمک را درست می کند.
  3- سنگ ها از چه نظر با هم تفاوت دارند؟

نوع و جنس، شکل ظاهر، مدت زمان تشکیل آن، رنگ و استحکام
  4- همانطور که می دانید سنگ های کوه های البرز و زاگرس رسوبی هستند. آیا می توانیم بگوئیم زمانی این کوه ها زیر دریاها بوده اند؟

بله، چون بر اثر رسوبات مختلف در اثر سالیان طولانی به وجود آمده اند.
  5- چرا گاهی سنگ های آذرین بلورهای درشت دارند؟

اگر مواد مذاب در نزدیکی سطح زمین به تدریج سرد شوند بلورهای درشت پیدا می کنند.
  6- به چه دلیل گفته می شود سنگ ها تغییر می کند؟

زیرا سنگ های دگرگونی که منشأ رسوبی یا آذرین دارند، در اثر گرما و فشار زیاد تغییر یافته اند.
   7- در چه جاهایی از ساختمان سنگ مصرف می شود؟

نمای ساختمان، کف ساختمان
   8- کدام کانی ها به طور خاص در زمین یافت می شوند؟ چگونه می توان سنگ معدن را از کانی جدا نمود؟

گوگرد و نمک - سنگ معدن را حرارت می دهند و خرد می کنند. فلز به صورت مایع از سنگ جدا می شود.
   9- زغال سنگ چه نوع سنگی است؟

سنگ سوختی

بخش 10 - زمین و همسایه های آن

زمین حرکت می کند:
شاید شما تصور کنید که خورشید هر روز در آسمان جابه جا می شود. اما چنین نیست. زمین به دور خورشید حرکت می کند و هر شبانه روز یک دور به دور خود می چرخد. زمین هم به دور خود می گردد هم به دور خورشید. زمین مانند توپ است و خورشید در هنگام روز یک طرف آن را روشن می کند و در هنگام شب نیز طرف تاریک آن است.
نزدیک ترین همسایه زمین:
در هنگام شب در آسمان چه می بینید؟ ماه و تعداد زیادی ستاره. ماه بیش از هر چیز دیگر به ما نزدیک است و به همین دلیل، بزرگ به نظر می رسد. ماه با دوربین های قوی و بزرگ به نام تلسکوپ مشاهده می شود. سطح ماه از سنگ و غبار نرم پوشیده شده و به دلیل نبودن آب و هوا، هیچ موجود زنده ای در آن وجود ندارد. در روی ماه کوه های بلند، دشت های وسیع و گودالهای دایره شکلی وجود دارد. ماه نور خود را از خورشید می گیرد و از خود نور ندارد و مانند آینه نور خورشید را به زمین منعکس می کند که به آن مهتاب می گویند.
سفر به منظومه شمسی:
خورشید و 9 سیاره ای که به دور آن در گردش هستند منظومه شمسی نامیده می شوند. شمس یعنی خورشید و منظومه یعنی سیاراتی که به نظم در آسمان به دور خورشید می گردند همه سیاره ها هم به دور خود می چرخند و هم به دور خورشید.
عطارد:
عطارد نزدیک ترین سیاره به خورشید است و سیاره کوچکی است که هر 88 روز یک بار به دور خورشید می گردد. به علت داغی عطارد، هیچ موجود زنده ای نمی تواند روی آن زندگی کند.
زهره:
زهره یا ناهید دومین سیاره منظومه شمسی است که صبح و عصر در نزدیکی محل طلوع و غروب خورشید دیده می شود و مانند زمین، کوه و دشت دارد و باز هم به دلیل نزدیکی به خورشید آب و موجود زنده ندارد.
زمین:
زمین سومین سیاره است که از دور به شکل کره سفید و زیبابی به نظر می رسد که قسمت های به رنگ آب، اقیانوس ها و قسمت های سفید رنگ ابرها هستند. زمین به دلیل داشتن شرایط جوی مناسب دارای گیاهان، انسان ها و موجودات زنده است.
مریخ:
پس از زمین، مریخ قرار دارد. مریخ خاک قرمز رنگی دارد. در مریخ آب هست؛ ولی آب ها یخ زده اند و هر دو سال یک بار به دور خورشید می گردد.
مشتری:
سیاره بعدی مشتری است که از جنس گاز است. مشتری بزرگ ترین سیاره منظومه شمسی است. این سیاره آنقدر بزرگ است که 1400 کره به اندازه زمین در آن جای می گیرد.
زحل:
زحل سیاره بسیار زیبایی است که در اطراف آن، حلقه های روشن زیادی وجود دارد. زحل هر 29 سال یک بار به دور خورشید باز می گردد.
اورانوس، نپتون و پلوتون:
این سه سیاره به دلیل دوری از خورشید بسیار سردند. پلوتو دورترین سیاره به خورشید است.

  پرسش های بخش 10

جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.
1- سیاره مشتری 1400 برابر سیاره زمین است.
2- سیاره زحل در هر 29 سال، یک بار به دور خورشید می گردد.
3- سیاره مریخ در هر 2 سال، یک بار به دور خورشید می گردد.
4- جنس سیاره زحل از گاز است.
5- داغ ترین سیاره منظومه شمسی، سیاره عطارد است.
6- همیشه طرفی از زمین که رو به خورشید است روز می باشد.
7- زمین در هر شبانه روز یک بار به دور خود می چرخد.
  سوالات تشریحی:
1- شب و روز چگونه پدید می آیند؟

از گردش زمین به دور خودش.
  2- نزدیک ترین همسایه کره زمین در فضا چیست؟

ماه
  3- تلسکوپ چیست؟

وسیله ای است که با آن چیزهای خیلی دور را می بینیم.
   4- یک بار گردش ماه به دور زمین چقدر طول می کشد؟

4 هفته
   5- چرا ماه را به شکل های مختلف می بینیم؟

در گردش ماه به دور زمین همیشه تمام قسمت های ماه از خورشید نور نمی گیرد و مقدار نوری که ماه به زمین می تاباند مطابق با طرز قرار گرفتن ماه نسبت به زمین است.
   6- منظومه شمسی چیست؟

خورشید و 9 سیاره ای که به دور آن می گردند منظومه شمسی نام دارند.
   7- کدام سیاره، خاک قرمز رنگی دارد؟

مریخ
  8- کدام سیاره ها دارای گازهای منجمد هستند؟

مشتری، زحل، اورانوس، پنتون
  9- به نظر شما چرا سیاره ها هر چه دورتر هستند، زمان گردش آنها به دور خورشید بیشتر طول می کشد؟

چون آنها در مسیر خود دایره های بزرگ تری را طی می کنند.

بخش 10 - زمین و همسایه های آن

زمین حرکت می کند:
شاید شما تصور کنید که خورشید هر روز در آسمان جابه جا می شود. اما چنین نیست. زمین به دور خورشید حرکت می کند و هر شبانه روز یک دور به دور خود می چرخد. زمین هم به دور خود می گردد هم به دور خورشید. زمین مانند توپ است و خورشید در هنگام روز یک طرف آن را روشن می کند و در هنگام شب نیز طرف تاریک آن است.
نزدیک ترین همسایه زمین:
در هنگام شب در آسمان چه می بینید؟ ماه و تعداد زیادی ستاره. ماه بیش از هر چیز دیگر به ما نزدیک است و به همین دلیل، بزرگ به نظر می رسد. ماه با دوربین های قوی و بزرگ به نام تلسکوپ مشاهده می شود. سطح ماه از سنگ و غبار نرم پوشیده شده و به دلیل نبودن آب و هوا، هیچ موجود زنده ای در آن وجود ندارد. در روی ماه کوه های بلند، دشت های وسیع و گودالهای دایره شکلی وجود دارد. ماه نور خود را از خورشید می گیرد و از خود نور ندارد و مانند آینه نور خورشید را به زمین منعکس می کند که به آن مهتاب می گویند.
سفر به منظومه شمسی:
خورشید و 9 سیاره ای که به دور آن در گردش هستند منظومه شمسی نامیده می شوند. شمس یعنی خورشید و منظومه یعنی سیاراتی که به نظم در آسمان به دور خورشید می گردند همه سیاره ها هم به دور خود می چرخند و هم به دور خورشید.
عطارد:
عطارد نزدیک ترین سیاره به خورشید است و سیاره کوچکی است که هر 88 روز یک بار به دور خورشید می گردد. به علت داغی عطارد، هیچ موجود زنده ای نمی تواند روی آن زندگی کند.
زهره:
زهره یا ناهید دومین سیاره منظومه شمسی است که صبح و عصر در نزدیکی محل طلوع و غروب خورشید دیده می شود و مانند زمین، کوه و دشت دارد و باز هم به دلیل نزدیکی به خورشید آب و موجود زنده ندارد.
زمین:
زمین سومین سیاره است که از دور به شکل کره سفید و زیبابی به نظر می رسد که قسمت های به رنگ آب، اقیانوس ها و قسمت های سفید رنگ ابرها هستند. زمین به دلیل داشتن شرایط جوی مناسب دارای گیاهان، انسان ها و موجودات زنده است.
مریخ:
پس از زمین، مریخ قرار دارد. مریخ خاک قرمز رنگی دارد. در مریخ آب هست؛ ولی آب ها یخ زده اند و هر دو سال یک بار به دور خورشید می گردد.
مشتری:
سیاره بعدی مشتری است که از جنس گاز است. مشتری بزرگ ترین سیاره منظومه شمسی است. این سیاره آنقدر بزرگ است که 1400 کره به اندازه زمین در آن جای می گیرد.
زحل:
زحل سیاره بسیار زیبایی است که در اطراف آن، حلقه های روشن زیادی وجود دارد. زحل هر 29 سال یک بار به دور خورشید باز می گردد.
اورانوس، نپتون و پلوتون:
این سه سیاره به دلیل دوری از خورشید بسیار سردند. پلوتو دورترین سیاره به خورشید است.

  پرسش های بخش 10

جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.
1- سیاره مشتری 1400 برابر سیاره زمین است.
2- سیاره زحل در هر 29 سال، یک بار به دور خورشید می گردد.
3- سیاره مریخ در هر 2 سال، یک بار به دور خورشید می گردد.
4- جنس سیاره زحل از گاز است.
5- داغ ترین سیاره منظومه شمسی، سیاره عطارد است.
6- همیشه طرفی از زمین که رو به خورشید است روز می باشد.
7- زمین در هر شبانه روز یک بار به دور خود می چرخد.
  سوالات تشریحی:
1- شب و روز چگونه پدید می آیند؟

از گردش زمین به دور خودش.
  2- نزدیک ترین همسایه کره زمین در فضا چیست؟

ماه
  3- تلسکوپ چیست؟

وسیله ای است که با آن چیزهای خیلی دور را می بینیم.
 

  4- یک بار گردش ماه به دور زمین چقدر طول می کشد؟

4 هفته
  5- چرا ماه را به شکل های مختلف می بینیم؟

در گردش ماه به دور زمین همیشه تمام قسمت های ماه از خورشید نور نمی گیرد و مقدار نوری که ماه به زمین می تاباند مطابق با طرز قرار گرفتن ماه نسبت به زمین است.
  6- منظومه شمسی چیست؟

خورشید و 9 سیاره ای که به دور آن می گردند منظومه شمسی نام دارند.
   7- کدام سیاره، خاک قرمز رنگی دارد؟

مریخ
  8- کدام سیاره ها دارای گازهای منجمد هستند؟

مشتری، زحل، اورانوس، پنتون
   9- به نظر شما چرا سیاره ها هر چه دورتر هستند، زمان گردش آنها به دور خورشید بیشتر طول می کشد؟

چون آنها در مسیر خود دایره های بزرگ تری را طی می کنند.

بخش 12 - دستگاه گردش خون

قلب یک ماهیچه تو خالی است که بسیار قوی است و هر بار که بسته می شود، خون داخل خود را با فشار از راه رگ ها به همه جای بدن می فرستد.
دستگاه گردش خون شامل قلب و رگ ها (سرخرگ، مویرگ و سیاهرگ) می شود.
قلب یا همان ماهیچه تو خالی و تلمبه خون در هر دقیقه حدود 70 بار پر و خالی می شود و هر بار مقداری خون را به داخل رگ ها می فرستد.
تعداد ضربان قلب ما مساوی با تعداد ضربان نبض ماست و هرچه فعالیت ما بیشتر باشد، تعداد ضربان قلب ما هم بیشتر است.
رگ ها:
(لوله های حمل کننده خون) رگ ها لوله های حمل کننده خون هستند. سرخرگ به رگ هایی گفته می شود که از قلب خارج می شوند و به اندام ها می رسند. سرخرگ هایی که از قلب خارج می شوند قطر زیادی دارند اما وقتی به داخل هر اندام می رسند کوچک تر و باریک تر می شوند. از قلب دو سرخرگ خارج می شود. یکی به شش ها می رود و دومی به اندام های گوناگون می رود.
به رگ های بسیار باریکی که در کنار سلول ها وجود دارند، مویرگ گفته می شود. مویرگ ها فقط با میکروسکوپ دیده می شوند چون بسیار باریک هستند. خونی که از اندام ها خارج می شود، به قلب برمی گردد رگ هایی که خون را به قلب برمی گردانند سیاهرگ نام دارند. معمولاً سیاهرگ ها در نزدیکی سطح بدن و زیر پوست هستند اما سرخرگ ها داخل بدن قرار گرفته اند.
ترکیب خون:
در بدن انسان بزرگسال، حدود 5 لیتر خون وجود دارد. خون از سه قسمت پلاسما، گلبول قرمز و گلبول سفید تشکیل شده است. پلاسما یا قسمت مایع خون، بیشتر به آب اختصاص دارد و وظیفه آن انتقال مواد غذایی گوناگون و حل شده در پلاسما به سلول هاست.
گلبول های قرمر در خون شناور هستند. قرمزی خون مربوط به همین گلبول هاست. زیرا تعداد آنها بسیار زیاد است. گلبول های قرمز اکسیژن را از شش ها به سلول های بدن می رسانند و در عوض دی اکسید کربن را از آنها می گیرند و به شش ها برمی گردانند.
گلبول های سفید در برابر میکروب ها از بدن دفاع می کنند. تعداد گلبول های سفید بسیار کمتر از گلبول های قرمز است.
پاکیزه کردن خون:
سلول های بدن بعد از گرفتن اکسیژن و مواد غذایی، چند نوع ماده دفعی تولید می کنند که دی اکسیدکربن، آب اوره و نمک کمترین آنهاست. اوره یک ماده سمی است و اگر در بدن بماند ما را مسموم می کند.
کلیه ها:
وظیفه پاکیزه کردن خون بر عهده کلیه هاست. هر بدن کلیه دارد که در داخل شکم و در پشت معده و روده ها قرار گرفته اند. به هر کلیه یک سرخرگ بزرگ وارد می شود. تعداد مویرگ های کلیه زیاد است. سلول های کلیه آب اضافی، اوره و تعدادی از نمک ها را از خون می گیرند. به مجموعه این مواد ادرار می گویند. ادرار در اندامی به نام مثانه جمع می شود. در صورت پر شدن مثانه، شخص احساس دفع ادرار می کند.
عرق: عرقی که از راه پوست دفع می شود مقدار زیادی آب و کمی نمک دارد. مواد سازنده عرق از رگ های خونی زیر پوست گرفته می شود. پس عراق هم مانند ادرار مواد زاید بدن را دفع می کند.

  پرسش های بخش 12

1- دفاع از بدن در برابر میکروب ها، وظیفه گلبول سفید می باشد.
2- پلاسمای خون دارای مواد غذایی و آب می باشد.
3- در بدن انسان خون وسیله رساندن مواد غذایی به سلول هاست.
4- رگ هایی که خون را به قلب بر می گردانند سیاهرگ نام دارند.
5- قلب تقریباً در هر دقیقه 70 بار پر و خالی می شود.
6- رگ هایی که از قلب خارج می شوند و خون را به همه اندام ها می برند سرخرگ نام دارند.
7- کلیه ها خون را تصفیه می کنند.
8- مهم ترین ماده دفعی که اگر در بدن بماند ما را مسموم می کند اوره است.
9- وقتی مثانه پر شود انسان احساس دفع ادرار می کند.
10- هر ضربه قلب باعث پیدایش یک ضربه نبض می شود.
  سوالات تشریحی:
1- دستگاه گردش خون شامل چه قسمت هایی است؟

خون، قلب، رگ ها
   2- سیاهرگ ها در کجای بدن قرار دارند و کار آنها چیست؟

رگ هایی که خون و دی اکسید کربن را به قلب بر می گردانند سیاهرگ نام دارند. در نزدیک سطح بدن و زیر پوست قرار دارند.
   3- وظیفه دستگاه گردش خون چیست؟

خون وظیفه دارد که اکسیژن و مواد غذایی را به سلول ها برساند و از سلول ها مواد زاید و دی اکسیدکربن را گرفته و بر گرداند.
   4- خون از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟

پلاسما، گلبول قرمز، گلبول سفید
  5- کار گلبول های سفید مهم تر است یا گلبول های قرمز؟

هر دو نقش مهمی در بدن دارند. ولی کم شدن گلبول های قرمز که اکسیژن و مواد غذایی را به سلول ها می رسانند زودتر از کم شدن گلبول های سفید زندگی را غیر ممکن می سازد.
  6- در چه قسمت هایی از بدن نبض وجود دارد؟

در قسمت هایی که سرخرگ ها از روی استخوان های سطحی عبور می کنند مانند مچ دست، مچ پا و شقیقه.
   7- خون اکسیژن دار از کدام قسمت قلب به اندام ها می رود؟

از سمت چپ قلب
  8- نبض چیست؟

نبض همان ضربان قلب است که در بعضی قسمت های بدن احساس می شود.
   9- مواد اضافی چگونه از سلول ها به خون وارد می شوند؟

مویرگ ها رگ های بسیار باریکی هستند که با چشم دیده نمی شوند و در کنار سلول ها قرار دارند و اکسیژن و مواد غذایی را از خون به سلول می رسانند و دی اکسیدکربن و مواد اضافی را از سلول ها می گیرند.
   10- پلاسما و گلبول های قرمز هر کدام چه رنگ هستند؟

پلاسما زرد کمرنگ و گلبول قرمز، سرخ رنگ هستند.
  11- برای سلامت دستگاه گردش خون چه باید بکنیم؟

باید ورزش کنیم، غذاهای کافی، متنوع و مناسب بخوریم و استراحت کنیم.
   12- در چه مواقعی گلبول های سفید اضافه می شوند؟

در صورت بروز بیماری های عفونی
  13- چرا نباید ادرار را زیاد در مثانه نگهداریم؟

زیرا اوره و مواد نمکی مثانه را پر می کنند و ادرار در کلیه باقی می ماند و موجب فساد کلیه می شود.

تعلیمات اجتماعی

1393/01/27

جغرافیای چهارم ابتدایی

جهات اصلی و فرعی

نقشه یک تصویر جغرافیایی است که اگر راه استفاده از آن را بلد باشیم با دیدن آن اطلاعات زیادی را بدست می آوریم. برای اینکه بتوانیم از نقشه استفاده کنیم باید زبان آن را بشناسیم.
نقشه به زبان خود می گوید : من چهار جهت اصلی دارم : شمال ـ جنوب ـ غرب و شرق.
نقشه به ما می گوید همیشه جهت شمال بطرف بالای نقشه است ، پائین نقشه جهت جنوب است طرف راست نقشه جهت شرق و طرف چپ نقشه جهت غرب است.
حال که زبان نقشه را یاد گرفتیم در تمامی نقشه ها چهار جهت اصلی را می توانید براحتی پیدا کنید.
هر نقشه چهار جهت فرعی هم دارد شمال شرقی که بین شمال و شرق است جهت فرعی جنوب شرقی که بین جنوب و شرق است جهت فرعی شمال غربی که بین شمال و غرب است جهت چهارم را آیا میتوانید معلوم کنید؟ درست است جهت جنوب غربی که بین جنوب و غرب است.
باشناخت جهت ها هم می توانیم ازنقشه خوب استفاده کنیم و هم روی زمین مکانهای مختلف را پیدا کنیم راه پیدا کردن تهاجمات جغرافیایی خارج از نقشه و بر روی زمین آسان است.
اگر طوری بایستید که دست راست شما به طرف محلی باشد که صبحها خورشید از آن طلوع می کند، جهت شرق است. پس دست چپ به طرف غرب خواهد بود. روبه روی شما، شمال و پشت سرتان جنوب است.پس کافی است که بدانید خورشید هر روز صبح از کدام سمت طلوع می کند.

سئوالات بخش اول

1- تعریف نقشه چیست؟

الف) نقشه یک اطلاع جغرافیایی است که ما را راهنمایی می کند.
ب) نقشه یک تصویر جغرافیایی که با دیدن آن می توانید اطلاعات زیادی بدست آورید.
* ت) نقشه یک تصویر جغرافیایی است که با بلد بودن زبان آن می توانید، اطلاعات زیادی را بدست آورید.

2- نقشه چند جهت اصلی دارد؟

* الف) چهار جهت
ب) دو جهت
ت) هشت جهت

3- جهات نقشه به ترتیب کدامند؟

الف) شمال، شرق ،جنوب ،غرب
ب) شمال، جنوب، غرب، شرق
* ت) شمال ، جنوب، شرق ، غرب

4- جهات اصلی در کدام صفحه نقشه قرار دارد؟

الف) شمال بالای نقشه، جنوب پائین نقشه، غرب راست نقشه، شرق چپ نقشه
* ب) شمال بالای نقشه، شرق راست نقشه، جنوب پائین نقشه، غرب چپ نقشه
ت) شمال پائین نقشه، جنوب بالای نقشه، شرق راست نقشه،غرب چپ نقشه

5- شمال شرقی و جنوب غربی در کدام بخش نقشه قرار دارد؟

* الف) شمال شرقی بین شرق و شمال، جنوب غربی بین جنوب و غرب
ب‌) شمال شرقی بین شرق و جنوب، جنوب غربی بین شرق و جنوب
ت‌) شمال شرقی بین شرق و جنوب، جنوب غربی بین غرب و شمال

6- جهات میان جنوب و شرق، شمال و غرب چه نام دارد؟

الف) جنوب غربی، شمال شرقی
ب ) جنوب شرقی ، جنوب غربی
* ت) جنوب شرقی، شمال غربی

7- اگر شما در یک مکان بایستید، دست چپ و راست شما نشان دهنده کدام جهات اصلی است؟

الف) دست چپ غرب، دست راست شمال
ب) دست راست شرق، دست چپ جنوب
* ت) دست راست شرق، دست چپ غرب

8ـ شمال و جنوب در کدام جهت شماست؟

* الف) شمال روبرو و جنوب پشت سرتان
ب) شمال پائین و جنوب بالای سرتان
ت) شمال طرف راست و جنوب پشت سرتان

عکس های هوایی

عکس های هوایی

بهترین راه برای تهیه نقشه چیست؟ اولین و بهترین قدم ، نگاه کردن به محلی است که می خواهیم نقشه تهیه کنیم. البته باید از منطقه بلند و مرتفع به محل نگاه کنیم مانند پرنده ها، پرنده ها به هنگا م پرواز، بهترین دید را از کره زمین دارند. انسان چه موقع می تواند چنین دیدی داشته باشد؟ وقتی که پرواز کند: امروزه انسان با وسیله پیشرفته و هواپیما و هلی کوپتر یا چرخ بال ، پروازمیکند و در مناطق مختلف زمین عکس می گیرد و از روی آنها نقشه تهیه میکند.

سئوالات بخش دوم

1ـ مناسبترین راه برای تهیه نقشه چیست؟

اولین و بهترین قدم نگاه کردن به محلی است که می خواهیم نقشه تهیه کنیم.

2- وقتی از ارتفاعات و از بالا به پائین نگاه کنیم، مناظر شهرها و روستاها به چه شکل دیده می شود؟

به طور کلی هر چه از سطح زمین دور می شویم و به بالا می رویم مناظر ، شهرها ، روستاها و خیابانها کوچکتر شده و هر چه ارتفاع بیشتر شود این موارد به صورت یک لکه دیده می شود.

3- پرندگان چگونه می توانند به هنگام پرواز مسیر خود را پیدا کنند؟

به دلیل اینکه، پرندگان در ارتفاعات بالا پرواز می کنند، می توانند از بالا بهترین دید را از زمین داشته باشد و به همین دلیل و با کمک حواس خود مسیر را پیدا کرده و به مقصد می رسند.

4- بهترین نقشه در چه صورت پدید می آید ؟

در صورتی که انسان از مناطق بلند و مرتفع به محل نگاه کند.

5- در بلندیهای نسبتاً زیاد پستیها و بلندیها و دره های میان کوهها چگونه است ؟

در این بلندیها، پستیها و دره های میان کوهها نمایان است.

6- آیا انسان در صورت پرواز می تواند نقشه یک محل راتعیین کند؟

توضیح دهید. بله انسان با وسائل پیشرفته مانند هواپیماو هلی کوپتر می تواند مناطق را در ارتفاعات ببیند، از آنها عکس بگیرد واز روی تصاویر، نقشه یک محل را تعیین کند.

7- امروزه نقشه سرزمینهای پهناور و کشورها را چگونه تهیه می کنند؟

با استفاده از عکسهای هوایی

رشته کوه

وقتی ردیفی از کوه ها با ارتفاعات مختلف در کنارهم قرار بگیرند به آن رشته کوه می گویند. رشته کوه ها در جغرافیا بسیار مهم می باشند چون بسیاری از مکان ها را با نام رشته کوهها میتوان به سرعت پیدا کرد یا حتی نام بعضی از نقاط دنیا با اسامی رشته کوه ها همراه است مانند رشته کوه هیمالیا که در شمال هند قرار دارد و یا رشته کوه آلپ که در جنوب اروپاست.

در کشور ما دو رشته کوه بسیار معروف است. شما نام آن رامی دانید؟
رشته کوه البرز و زاگرس رشته کوه البرز مانند دیواری در شمال ایران قرار گرفته و زاگرس از شمال غربی به طرف جنوب شرقی امتداد دارد. در ارتفاعات بلند رشته کوه ها هر ساله مقدار زیادی برف ذخیره می شود که آب مورد نیاز زمین های کشاورزی و یا آب معدنی را در طول سال تأمین میکند.

به خاطر وجود آب در پای کوه ها شهرهای پرجمعیت بیشتر در همین مناطق هستند چون وجود منبع همیشگی که آب مورد نیاز شهر را تأمین می کند بسیار مهم است زندگی در مناطق کوهستانی چندان ساده نیست به علت افزایش سرما در مناطق مرتفع کسی زندگی نمی کند. فقط دامداران و دامپروران که زندگی کوچ نشینی و ایلی دارند همراه با گله های دام خود به دامنه کوه یعنی به ییلاق می روند و با شروع فصل سرما به قسمت های کوهپایه یعنی قشلاق باز می گردند .

آیا می دانید به کدام قسمت کوه ، قله و به کدام قسمت کوهپایه می گویند ؟
بلندترین نقطة‌کوه را قله می گویند و آن قسمت هایی که به زمین های هموار پای کوه وصل شده ، کوهپایه نام دارد .

سئوالات بخش 3 :

1ـ رشته کوه را تعریف کنید ؟

وقتی ردیفی از کوه ها با ارتفاعات مختلف در کنار هم قرار بگیرند و مانند زنجیر به هم متصل باشند ، به این کوهها ، رشته کوه می گویند .

2ـ شناخت رشته کوه ها از چه اهمیتی برخوردارند ؟

شناخت رشته کوه ها بسیار مهم است ، چون بسیاری از مکان ها را با نام رشته کوه ها می توان به سرعت پیدا کرد .

3- آیا می توانید دو قله بلند زاگرس را مثال بزنید؟

دو قله زرد کوه و دنا.

4- مناطق بلند کوهستانی و ارتفاعات از چه آب و هوایی برخوردارند؟

در این ارتفاعات بلند همه ساله مقدار زیادی برف ذخیره می شود که می تواند آب مورد نیاز زمین های کشاورزی و یا آب معدنی را در طول سال تأمین می کند.

5- آیا وجود آب در پای کوه ها در میزان جذب جمعیت و زندگی شهری و روستایی تأثیر قابل توجهی دارد؟

بله ، بدلیل وجود آب در پای کوه ها مردم جذب این مناطق شده و با ایجاد کشاورزی و یا ایجاد آبادانی، شهرهای پرجمعیت را بوجود می آوردند.

6- قله را تعریف کنید و از میان قله های مرتفع ایران یک مثال بزنید ؟

بلند ترین نقطه کوه را قله کوه می گویند. قله دماوند که از جمله بلندترین قله های رشته کوه البرز است .

7- دامنة کوه چه تفاوتی با کوهپایه دارد ؟

سرازیری های تند کوه را دامنة کوه می گویند . ولی کوهپایه قسمت هایی از دامنة کوه است که به زمین های هموار پای کوه وصل شده است.

8- دامپروران و دامداران کوچ نشین به چه شکل از دامنه و کوهپایه بهره می گیرند؟

بدلیل اینکه در مناطق بسیار مرتفع کوه ها ( قله ها) سر ما بسیار زیاد است کسی زندگی نمی کند. ولی کوچ نشینان همراه با گله های دام خود به دامنه کوه یعنی به ییلاق می روند با شروع فصل سرما به قسمت های کوهپایه یعنی قشلاق باز می گردند.

زمین های هموار

اگر خوب به اطراف نگاه کنید، می بینید سطح کره زمین دارای پستی و بلندیهای بسیاری است. پوسته زمین همیشه در حال تغییر است میدانید چگونه؟
از یک طرف املاح و موادی که در رودها وجود دارد، در دریاها ته نشین می شود بر اثر گذشت زمان این املاح که ته نشین شده اند به شکل کوههای مرتفع سر از آب بیرون می آورند از طرف دیگر با د و باران این کوهها را می سایند و آنها را هموار می کنند.
قسمتهایی از سطح زمین را که بر اثر فعالیتهای باد و باران مسطح شده اند، زمینهای هموار می گویند. 2 مثال و نمونه برای زمینهای هموار دشت ها و جلگه ها هستند. دشتها معمولا بین کوهها محاصره شده اند و آب کوههایی که از این رود ها سر چشمه می گیرند، به طرف این دشتها سرازیر می شوند و با موادی که با خود می آورند، خاک دشت را برای کشاورزی مناسب می کنند به همین دلیل خاک دشتها برای کشاورز بسیار مناسب است.
اما جلگه چیست ؟ گفتیم که جلگه ها نوعی زمین هموار هستند اگر یک طرف زمین هموار،کوه باشد و طرف دیگر آن دریاچه یا دریا باشد به آن زمین هموار جلگه می گویند. جلگه ها هم از نظر کشاورزی و زندگی انسان بسیار مهمند فقط ممکن است قسمتهای ساحلی آن یعنی آن قسمتی که به طرف دریا و دریاچه قراردارد به دلیل شور بودن آب دریاها و در یاچه ها قابل استفاده نباشد.

سئوالات بخش 4:

1- آیا تصور می کنید که سطح کره زمین صاف و هموار است؟

خیر، سطح کره زمین دارای پستی و بلندیهای بسیاری است.

2- پوسته زمین چگونه تغییر می کند؟

از یک طرف املاح و موادی که در رودها وجود دارند در دریاها ته نشین می شود و پس از گذشت زمانهای طولانی این املاح که ته نشین شده اند به شکل کوههای مرتفع سر از آب بیرون می آورند، و از طرف دیگر باد و باران این کوهها را می سایند و آنها را هموار می کنند.

3- زمینهای هموار به چه زمینهایی گفته می شود؟

به قسمتهایی از سطح کره زمین را که بر اثر فعالیتهای باد وباران مسطح شده اند زمینهای هموار می گویند.

4- دشت ها و جلگه ها جزء کدام دسته از زمنیها محسوب می شوند؟

زمینهای هموار

5- کوهها چه نقشی در بوجود آوردن دشتها دارند؟

دشتها که جزء زمینهای هموار به حساب می آیند ، معمولاً بین کوهها محاصره شده اند.

6- چرا خاک دشتها برای کشاورزی بسیار مناسب است؟

بدلیل آنکه آبی که از کوهها و از رودهای بالای کوه ، سرچشمه می گیرند به طرف دشتها سرازیر می شوند و با مواد و املاحی که با خود می آورند، زمین دشت را برای کشاورزی مناسب می کنند.

7- آیا جلگه ها نیز مانند دشتها در میان کوهها قرار گرفته اند؟

خیر، تفاوت جلگه با دشت در این است که جلگه ها از یک طرف به دریا یا دریاچه و از طرف دیگر به کوهها محدود می شوند. که به زمین هموار میان کوه و دریا، جلگه می گویند.

8- شباهت میان جلگه ها و دشت ها چیست؟

جلگه ها و دشت ها هر دو از نظر کشاورزی و وجود زمینهای مرغوب و حاصلخیز برای انسان اهمیت دارند و نیاز کشاورزی انسان را بر طرف می سازند.

9- آیا همه قسمتهای جلگه ها برای کشاورزی مناسب است؟ چرا؟

خیر، بدلیل آنکه یک طرف جلگه ها به دریا یا دریاچه ختم می شوند و بخشهای ساحلی این قسمتها بدلیل شور بودن آب دریا و در یاچه ها برای کشاورزی قابل استفاده نیست.

10- آیا می توانید یک جلگه مثال بزنید؟

بله، جلگه خوزستان که از طریق رودهایی که از کوههای زاگرس به طرف خلیج فارس روانند بوجود آورده است

ابر

ابر چیست؟ این اشکال زیبایی که در آسمان می بینیم و به آن ابرمی گوئیم. چگونه درست می شود؟ تا بحال فکر کرده اید خورشید که به سطح آبهای کره زمین می تابد بخشی از آن را به بخار تبدیل می کند. این بخار به جو زمین بر می گردد براثر جمع شدن این بخار آب ها در کنار هم شکلهای گوناگونی از ابر را در آسمان تشکیل میدهند.
ابرها را بر اساس اینکه در چه ارتفاعی قرار دارند به ابرهای مرتفع، متوسط و پائین تقسیم می کنند و هر نوع ابری نشان دهنده وضع هوای بخصوص است می دانید برف و باران از همین ابرها تشکیل می شود؟ چگونه؟
ذرات بخار آب درون ابرها در صورتیکه شرایط لازم و سرمای کافی وجود داشته باشد به شکل ذرات منجمد شده برف می بارد حالا اگر هوای نزدیک سطح زمین سرد باشد برف روی زمین می نشیند. ولی اگر هوای نزدیک سطح زمین به اندازه کافی سرد نباشد ذره های برف به قطره های باران تبدیل می شود و به زمین می بارد.

سئوالات بخش 5

1- کدام جمله درست است؟

الف) در اثر تابش خورشید بر سطح آبهای کره زمین بخشی از آنهابه ابر تبدیل می شود.
*ب‌)در اثر تابش خورشید بر سطح آبهای کره زمین بخشی از آنهابه بخار تبدیل می شود.
ت‌) تنها درمناطق بسیار گرم بخشی از آبها به بخار تبدیل می شود.

2- پس از تشکیل بخار:

الف) این بخار مجدداً به جو زمین بر می گردد و جمع می شود.
ب‌) بخار تشکیل شده تبدیل به باران می شود.
* ت‌) این بخار به جو زمین بر می گردد و پس از جمع شدن در کنارهم شکلهای مختلف ابرها را تشکیل میدهد.

3- ابرها را بر اساس ........................ تقسیم بندی می کنند.

*الف) اینکه در چه ارتفاعاتی قرار دارند.
ب‌) در کدام جهت جغرافیایی قرار دارند.
ت‌) چه شکلهایی دارند.

4- ابرها به 3 دسته ........................... تقسیم می شوند.

الف) مرتفع، پهن ، پائین
ب‌) مرتفع ، ‌پائین ، بالا
* ت‌) مرتفع ، ‌متوسط و پائین

5- ذرات برف چگونه تشکیل می شود؟

الف) ابرها به برف تبدیل می شوند.
* ب‌) ذرات بخار آب درون برفها با وجود شرایط لازم و سرمای کافی به ذرات منجمد شده برف تبدیل میشوند.
ت‌) قطرات باران در اثر سرما به برف تبدیل می شوند.

6- ذره های برف در چه صورت به قطرات باران تبدیل می شوند؟

* الف) در صورتیکه هوای نزدیک سطح زمین به اندازه کافی سرد نباشد.
ب‌) در صورتیکه هوای نزدیک سطح زمین به اندازه کافی سر باشد.
ت‌) ابرهای باران زا آسمان را پوشانده باشد.

7- در مناطق ساحلی و شهر های کنار دریاها بارش باران و وجود ابرهای باران زا ...........

* الف) بیشتر از بقیه مناطق است.
ب‌) کمتر از بقیه مناطق است.
ت‌) تفاوتی ندارد.

8- در مناطق مرتفع مانند کوهها و جاهای خیلی سرد، .............. بیشتراست.

الف) بارش باران
ب) هیچ چیز نمی بارد.
* ث‌) بارش برف

9- در مناطقی که نه گرم و نه سرد است ( معتدل) .................... می بارد.

الف) برف به اندازه کافی می بارد.
* ب‌) باران به اندازه کافی می بارد.
ث) نه برف و نه باران می بارد.

رود

باران و برفی که بر روی کوهستانها می بارد بر روی سطح زمین جاری می شود و به شکل جویبارها یی حرکت می کند. ازبه هم پیوستن این جویبارها رود بوجود می آید رودها با سرعتی که دارند زمینهای زیر خود را می کنند و رودخانه یا خانه رود را بوجود می آورند. در قسمتهایی ازمسیر رودخانه ممکن است بدلایلی سطح زمین اختلاف ارتفاع داشته باشد در این صورت آب رودها از بلندی به پائین می رسد که در این حالت به آن آبشار می گویند.
آبشارها از منظره های بسیار زیبای جغرافیا هستند آبشارها به انسان بهره های زیادی میرساند مثلا از نیروی ریزش آب آبشارها می توان برق تهیه کرد.گاهی اوقات در مسیر روخانه ها برای ذخیره آب دیوارهای محکم و بلندی می سازند که به آن سد می گویند.
از سدها هم آب مورد نیاز کشاورزی و هدف مردم شهرها و روستاها را تأمین می کنند و هم بوسیله توربینهای قوی برق تهیه می کنند. گاهی بر اثر بارندگی زیاد یا گرم شدن ناگهانی هوا و ذوب سریع برفها روی قله ها مقدار آب رودخانه هابسیار افزایش می یابد به طوریکه آب از رودخانه بیرون می ریزد و در اطراف جاری می شود و به شکل سیلاب به مزارع و خانه های روستائیان خسارت وارد می آورد. حفظ و کاشت گیاهان در مسیری سیلابی از مهمترین راههای جلوگیری از وقوع سیلاب است. آب رودها در مسیر خود بخشی از پوسته زمین را می شوید، اگر سرعت آب زیاد باشد این مواد شسته شده را با خود حمل می کند تابه محلی برسد که شیب زمین کم باشد.
جایی که شیب زمین کم باشد در نتیجه سرعت آب هم کم خواهد شد آب با سرعت کم دیگر نمیتواند مواد را با خود حمل کند بنابراین مواد در همان جا ته نشین می شود حالا موادی که از پوسته زمین شسته شده و بر روی این زمین با شیب کم ته نشین شده خاک حاصلخیزی برای کشاورزی بوجود می آورد که به آن آبرفت می گویند.

سئوالات بخش 6

1- جویبار چگونه بوجود می آید؟

بخشی از باران و برفهایی که برروی سطح زمین می بارد و کوهستانها را نیز شامل می شود بر روی سطح زمین جاری می شود و از جای شدن آب بر روی زمین جویبارها بوجود آمده و حرکت می کنند.

2- رود و رودخانه یا خانه رود چه تفاوتی باهم دارند؟

رود از به هم پیوستن جویبارها بوجود می آید ولی رودخانه با کمک رودها بوجود می آید بدین معنا که رودها با سرعتی که دارند زمینهای زیر خود را می کنند و رودخانه یا خانه رود را بوجود می آوردند.

3- آیا می توانید توضیح دهید که در چه مناطقی رودها همیشه جریان دارند؟

بله معمولاً در مناطقی که باران زیاد می بارد و یا در کوهستانهایی که همیشه پوشیده از برف است رودها همیشه جریان دارند.

4- آیا در مناطقی که باران های سیل آسا می بارد رودهای دائمی وجود دارند؟ چرا؟

خیر چون در این مناطق بارانهای تند و سیل آسا تنها در مدت کوتاهی می باردو به همین دلیل جریان رودها موقتی است و رودها زود خشک می شوند.

5- یک رود را نام ببرید که در تمام طول سال جریان داشته باشد؟

رود چالوس از رودهایی است که از دامنه هایی است که از دامنه ها و کوهپایه ها ی شمالی البرز و زمنیهای پست می گذرد و به دریای مازندران می ریزد.

6- آبشار چگونه بوجود می آید؟

در جاهایی از مسیر رودخانه که بدلایل مختلف سطح زمین اختلاف ارتفاع داتشه باشددر اینصورت آب رودها از بلندی به پائین می رسد که در این حالت به آن آبشار می گویند.

7- چه ارتباطی میان آبشار و برق وجود دارد؟

بدلیل اینکه آبشارها با سرعت زیاد از بالا به پائین سرازیر می شوند، بهره های زیادی را به انسان می رسانند که از همه مهمتر تهیه برق از نیروی ریزش آب است.

8- سد چیست و چه تأثیری بر زندگی مردم و اقتصاد کشور دارد؟

گاهی در مسیر رودخانه ها دیوارهای محکم و بلندی را به نام سد می سازند تا آب در پشت این دیوارها ذخیره شود. آبی که در پشت سر ذخیره می شود هم میتواند آب مورد نیاز کشاورزی و معدنی مردم شهرها و روستاها را تأمین می کند و هم با کمک توربینهای قوی برق تولید نماید.

9- آیا می توانید نام یک سد را که در نزدیکی تهران قرار گرفته است بنویسید؟

بله سد لتیان

10- سیلابها چگونه بوجود می آیند و چگونه می توان از وقوع آنها جلوگیری کرد؟

الف) بر اثر بارندگی زیاد، ذوب شدن برفهای روی قله ها، گرم شدن ناگهانی هوا، آب رودخانه ها به ناگهان افزایش می یابد و آب از رودخانه بیرون ریخته و به زمینهای اطراف جاری می شود و بدلیل سرعت زیاد و حجم فراوان ،‌صدمات و خطرات بسیاری را برای مزارع و خانه های روستائیان و حتی شهرها بوجود می آورد. ب) اگر کشاورزان به پرورش و حفظ گیاهان در مسیرهای سیلابی بپردازند از وقوع سیلاب جلوگیری می شود.

11- آب رودها چه تأثیری بر پوسته زمین می گذارند؟

آب رودها د رمسیر خود بخشی از پوسته زمین را می شویند و در صورت سرعت بالای آب این مواد شسته شده همچنان با آب حمل می شوند تابه محلی برسند که شیب زمین کم باشد. و در نتیجه مواد در شیب کم در همان محل باقی می مانند و ته نشین می شوند.

12- آبرفت را تعریف کنید؟

آبرفت با تأثیر آب بر روی پوسته زمین ارتباط مستنقیم دارد. یعنی پوسته زمین شسته شده که در مناطق با شیب کم ته نشین شده است در همان محل خاک حاصلخیزی را بوجود می آورد که به آن آبرفت می گویند.

دریا و دریاچه ها

بر روی سطح زمین مکان های فرو رفته ای وجود دارد که بوسیله آب پر شده است، این چاله های پر آب که هم وسیع است و هم عمیق دریاچه نامیده می شود مانند دریاچه ارومیه، دریاچه پریشان، دریاچه ولشت. دریاچه ها راه به جایی ندارند و پس از گذشت زمان طولانی یا ممکن است خشک شوند یا به باتلاق تحویل شوند.
آیا تابحال با تلاق دیده اید؟ باتلاق زمینی است که آب آن را فرا گرفته است و گیاهانی از نوع نی درآن روئیده باشد باتلاق ها محل مناسبی برای تخم گذاری حشرات هستند حالا که تعریف باتلاق را دانستید فکر کنید از کجا و کدام سفر از کنار یک باتلاق رد شده اید؟
گفتیم که دریاچه ها راه به جایی ندارند ، در حقیقت چاله های بزرگ آبی هستند که بسته اند ، حالا چنانچه آب های سطح زمین وسعت خیلی بیشتری داشته باشند و با بقیه آب های سطحی ارتباطی داشته باشدبه آن دریا می گویند.
دریا خود بخشی از آب وسیع تری هستند که به آن اقیانوس می گویند. آیا تابحال نام خلیج را شنیده اید؟ بله مثلاً خلیج فارس .
می دانید ، خلیج هم یک نام جغرافیایی است برای اینکه یکی دیگر از شکل هایی که طبیعت را می سازد را بشناسیم اما بخشی از آب دریاهاو اقیانوس هابرروی خشکی پیشروی کند به آن خلیج می گویند.
خلیج ها معمولاً عمق کمی دارند. اما دارای ذخیره ای زیر زمینی با ارزشی مانند نفت هستند در کنار اقیانوس هاو دریاهاو دریاچه ها و خلیج ها شهرهایی ساخته شده است که مردم آنها به کار ماهیگیری و یا تجارت دریایی می پردازند، به این شهرها بندر می گویند.
محلی که کشتیها و قایقهادربندر توقف می کنند اسکله نام دارند. درصورتیکه عمق آب کناره ها برای توقف کشتی کم باشد اسکله ها را به داخل دریا یا خلیج امتداد می دهند .

سئوالات بخش 7

1- دریاچه را تعریف کنید ؟

مکان های فرورفته در روی سطح زمین را که بوسیله آب پر شده اند را دریاچه می نامند. این دریاچه ها، چاله های پرآبی هستند که از وسعت و عمق زیادی برخوردار هستند.

2- آیا به جز سه دریاچه ای که در توضیح آمده دریاچه دیگری رامی توانید نام ببرید؟

بله دریاچه بختگان که در شمال شرقی ایران قراردارد.

3- دریاچه ها با گذشت زمان چه تغییری میکنند و چرا؟

به دلیل آنکه دریاچه ها راه به جایی ندارند، پس از مدت زمان طولانی یا خشک می شوند یا به باتلاق تبدیل می گردند.

4- باتلاق راتوضیح دهید و مثال بزنید؟

باتلاق زمینی است پر از آب که گیاهانی از نوع نی در آن رشد کرده باشد، حشرات درباتلاق ها به راحتی می توانند تخم گذاری کرده و زندگی کنند، به عنان مثال باتلاق گاوخونی

5- دریا چه تفاوتی با دریاچه دارد؟

دریاچه ها چاله های پرآب و بسته ای هستند که راه به جایی ندارند اما دریاها خود از چند دریاچه با وسعت و عمق زیاد به وجود می آید. بدین معناکه آب های سطح زمین وقتی وسعت زیادی داشته باشد و با بقیه آب های سطحی ارتباط پیدا کنند، به این آب ها دریا می گویند.

6- آیا دریایی را می شناسید که برای ما مثال بزنید؟

بله دریای مازندران

7- اقیانوس را تعریف کنید و یک مثال بزنید؟

اقیانوس ها بخش وسیعتری از آب دریا هستند مانند اقیانوس اطلس .

8- آیا با استفاده با یک نقشه می توانید بگوئید که خلیج چگونه جایی است؟

بله با توجه به خلیج فارس که در ناحیه جنوب غربی ایران قراردارد، می توان گفت که خلیج در اثر پیشروی بخشی از آب دریاها و اقیانوس ها بر روی خشکی بوجود می آید.

9- خلیج ها چه تأثیری دراقتصاد منطقه می گذارند؟

درمناطقی که خلیج ها هستند، ذخیره های زیر زمینی با ارزشی مانند نفت وجود دارد ، ومردم می توانند ، با استفاده از کشتی های بزرگ تجاری و قایق به ماهیگیری و یا تجارت دریایی روی آورند.

10- احداث بندر درکنار خلیج ها چه شرایط اقتصادی را بوجود می آورد؟

بندرها شهرهایی هستند که در کنار خلیج ها ایجاد می شوند مانند بندرعباس و بندر بوشهر، در حقیقت بنادر محل توقف کشتی ها و قایق هااست. در بنادر ساخت اسکله ها توانسته است، توقف و رفت و آمد کشتی ها را آسان می کند و به همین دلیل مشاغلی مانند تجارت دریایی و بخصوص ماهیگیری در این مراکز از اهمیت زیادی برخوردار است.

11- آیا در بنادر مشاغل دیگری غیراز ماهیگیری رواج دارد؟

بله با شروع فصل گرما، کشاورزان این مناطق به کشت انواع محصولات و سبزی های تابستانی مانند خیار و خربزه روی می آورند.

آب های زیر زمینی (چشمه)

بخشی از آب بارانی که بر سطح زمین می بارد و به داخل زمین فرو می رود و در لایه های زیرزمین حفر می شود. قسمتی از این آب ها ذخیره شده بر روی دامنه ها یا قسمت های پائین کوه دوباره به سطح زمین باز می گردد، محل خروج این آب های زیرزمین را چشمه می گویند.
آیا انسان خود برای استفاده از آب های زیرزمینی اقدام می کند؟
بله، انسان حفره هایی بر سطح زمین می کند و آب های ذخیره شده در زیر زمین را با وسایل مختلف بیرون می آورد. به این حفره ها چاه می گویند.
می توانید بگوئید تفاوت چاه با چشمه چیست؟ چاه نتیجه کار انسان و چشمه حاصل کار طبیعت است ایرانیانی که مردمان با هوشی هستند از گذشته های بسیار دور زمانی که این همه امکانات وجود نداشت برای بدست آوردن آب هایی که در زیر زمین ذخیره شده اند روش بسیار خوبی را ایجاد کردند این روش هنوز مفید است.

حفر قنات

روش حفر قنات بدین گونه است که با کندن یک حفر افقی یا تونل خود را به محل ذخیره آب می رسانند برای خارج کردن خاک در موقع حفاری قنات چاههایی را با فاصله های معین و نزدیک به هم می کنند که این چاه ها همگی به آن حفره افقی یعنی قنات وصل هستند. ازبیرون که نگاه کنیم فقط دهانه چاه ها معلوم است ، حلقه هایی به ردیف ، در یک خط و با فاصله معین از هم، ولی قنات زیر آن دیده نمی شود .
روش حفر قنات یکی از بهترین روش ها برای استفاده از آب های زیر زمینی است .

سئوالات بخش 8

1- آب بارانی که بر سطح زمین می بارد ……… می رود و ……… می شود.

الف) به دریاها می رود و به بخار تبدیل می شود.
* ب‌) به داخل زمین فرو می رود و در لایه های زیر زمین حفر می شود.
ت‌) به دریاچه ها می ریزد و سیلاب تشکیل می شود.

2- آب های ذخیره شده بر روی دامنه ها یا سمت های پائین کوه چه سرنوشتی پیدا می کنند؟

*الف) دوباره به سطح زمین باز می گردند.
ب) همگی به بخار و ابرهای باران تبدیل می شوند.
ت) در زیر زمین خشک شده و از بین می روند.

3- محل خروج این آب های زیر زمینی را ………… می گویند.

الف) چاه
ب) جویبار
*ت) چشمه

4- تعریف صحیح چاه کدام است؟

*الف)چاه حفره هایی است که انسان برروی زمین می کند تا آب های ذخیره شده را بدست آورد.
ب) چاه همان چشمه است که توسط انسان و با حفاری زمین بوجود می آید.
ت) هر دو تعریف درست است.

5- کدام تعریف درباره تفاوت چاه و چشمه درست است؟

الف) چاه نتیجه کار طبیعت و چشمه نتیجه کار انسان است.
ب) چشمه از آب باران و برف تشکیل می شود ولی انسان خود چاه را حفر می کند.
* ت) چاه نتیجه کار انسان و چشمه نتیجه کار طبیعت است.

6- ایرانیان با هوش از گذشته های دور، و بدلیل نبودن امکانات ……… می کردند.

الف) چاه های زیادی را حفر می کردند.
* ب) حفر قنات
ث‌)از آب چشمه ها بهره می گرفتند.

7- برای حفر قنات، ایرانیان ابتدا…………

الف) چند چاه می کندند تا به آب برسند.
ب) محل ایجاد چشمه ها را حفر می کردند.
* ت) یک حفره افقی یا تونل می کندند و خود را به ذخیره آب می رساندند.

8- در موقع حفر قنات خاک ها چگونه از زیر زمین خارج می شوند؟

*الف) برای خارج کردن خاک ، چاه هایی را با فاصله معین و نزدیک به هم می کنند.
ب) خاک ها با آب های زیر زمینی شسته می شوند.
ت) از همان تونل افقی خارج می کنند.

9- کدام جمله درست است؟

الف) چاه هایی که کنده می شوند، ربطی به آن حفره افقی یعنی قنات ندارند.
ب‌) از خود چاه های کنده شده آب بیرون می آورند.
*ت‌) چاه هایی که با فاصله معین و نزدیک به هم کنده می شوند به حفره افقی یعنی قنات وصل هستند.

10- وقتی از بیرون به محل حفرات نگاه می کنیم موقعیت چگونه است؟

الف) هم دهانه چاه ها معلوم است و هم قنات زیر آن.
ب) نه قنات دیده می شود و نه چاه ها.
* ث‌) فقط دهانه چاه ها به شکل حلقه هایی در یک خط و با فاصله معین از هم معلوم است و قنات زیر آن دیده نمی شود.

آلودگی آب

بسیار شنیده اید که آب مایه زندگی است و برای انسان خیلی اهمیت دارد و حتماً شنیده اید که در سالهای اخیر از بی توجهی انسانها در آلوده کردن آب رودها زیاد صحبت می شود. این آلودگی به دریاها و اقیانوسها هم رسیده است.
می دانید نتیجه آلودگی آب سطح کره زمین چیست؟
متأسفانه از بین رفتن ماهیها موجودات زنده دریایی و پرندگان دریایی

سئوالات بخش 9
1-آیا میتوانید دلیل اهمیت دریاها و رودخانه ها را شرح دهید؟

بله، از دریاهای کشور ما مانند دریای مازندران، دریای عمان و خلیج فارس، ماهی و حیوانات دیگر صید می شوند و راههای آبی برای حمل و نقل کشتیها و مسافران بسیار مهم هستند. از طرف دیگر رودخانه ها هم برای مصرف خانگی و کشاورزی اهمیت بسیاری دارند.

2- آب سطح رودها و دریاها چگونه آلوده می شوند؟

با افزایش ساخت و احداث کارخانه ها و ماشینها که هم هوا و هم آب را آلوده می کنند.

3- آیا به جز ماشینها و کارخانه ها موارد دیگری را می شناسید که باعث آلودگی آب ها شوند؟

بله، اگر مردمی که در کنار رودها زندگی می کنند و یا جهت استفاده از فضای سبز و طبیعت این مناطق سفر می کنند بهداشت را رعایت نکرده و زباله و مواد آلوده را به کنار رودها و یا داخل آبها بریزند این منابع آلوده می شوند.

4- بدرستی نتیجه آلوده کردن آب سطح کره زمین چیست؟

متأسفانه ماهیها و موجودات زنده دریایی و همینطور پرندگان دریایی از بین می روند و از طرف دیگر، آبهای معدنی آلوده هم برای خوردن و هم برای استفاده از زمینهای کشاورزی، صدمات فراوانی را ایجاد می کنند.

5- چگونه می توان از آلودگی آبها جلوگیری کرد؟

اگر کارخانه ها و ماشینها دور از این مناطق ساخته شوند و مردم و مصرف کنندگان خود در رعایت بهداشت فردی و جمعی بکوشند، میتوان در حد قابل توجهی از آلودگی آبها جلوگیری کرد.

پوشش گیاهی

بطور کلی گیاهان سطح زمین را پوشش گیاهی می نامند. چرا پوشش گیاهی مناطق مختلف با هم فرق می کنند.
پوشش گیاهی در هر محلی به شرایط آب و هوایی آن محل بستگی دارد و در هر نوع آب و هوا نوع خاصی از گیاهان رشد می کنند.مثلاً در مناطق مرطوب جنگل دیده می شود.
میدانید که جنگل در محلی است که درختان بصورت خودرو و در کنار هم قرار دارند درختان جنگل ممکن است به هم فشرده باشند یا از هم فاصله داشته باشند.
در قسمتهای مرتفع کوهها، رفته رفته جنگل کم می شود و به جای آن گیاهان کم ارتفاع می روید. به این نوع پوشش گیاهی چمنزار می گویند.
عشایر برای چرای دام خود از چمنزارها استفاده زیادی می کنند. اما مناطقی هم هستند نه خشک و کم آبند.
آیا پوشش گیاهی این مناطق را دیده اید؟
بله، در اینگونه محلها گیاهان بصورت بوته های خار دیده میشوند .

سئوالات بخش 10 :
1 ـ پوشش گیاهی چیست ؟

الف) درختان سطح زمین را پوششی گیاهی می نامند .
* ب) گیاهان سطح زمین را بطور کلی پوششی گیاهی می گویند .
ج) جنگلها را پوششی گیاهی می نامند .

2 ـ پوشش گیاهی در هر محل به چه چیزی بستگی دارد ؟

* الف) به شرایط آب و هوایی محل .
ب) به کشت و کارهای هر محل .
ج) به میزان آب هر محل .

3 ـ عامل پیدایش جنگل چیست ؟

الف) هوای معتدل ، خاک حاصلخیز و رطوبت محل .
* ب) وجود بارندگی زیاد در سطح دامنه ها .
ج) کاشت درختان و گیاهان فراوان توسط انسان .

4 ـ جنگل به جایی گفته می شود که : …

الف) درختان توسط انسان کاشته شده و با فاصلة معین رشد کرده باشند .
ب) گیاهان و حیوانات فراوانی در محل دیده شد .
* ج) درختان به صورت خودرو ، در کنار هم و یا با فاصله از هم رشد کرده باشند

5- جنگلها چه اهمیتی برای زندگی مردم دارند؟

الف) تنوع و گوناگونی پوشش گیاهی را سبب می شوند.
* ب) باعث اعتدال هوا، نگهداری رطوبت و جلوگیری از ایجاد سیل و وزش بادهای شدید می شوند.
ت) نیازهای گیاهی انسان را برطرف می سازند.

6- جنگلهای کدام ناحیه ایران از بهترین جنگلها است؟

*الف) جنگلهای شمال
ب)جنگلهای جنوب
ت) هر دو پاسخ 1و2

7- در تعریف چمنزار کدام جمله درست است؟

الف) در قسمتهای پائین کوهها رفته رفته جنگل کم می شود و به جای آن گیاهان کم ارتفاع می روید که به این مناطق چمنزار گفته می شود.
* ب) در قسمتهای مرتفع کوهها رفته رفته جنگل کم می شود و به جای آن گیاهان می روید که به این مناطق چمنزار می گویند.
ج‌) در قسمتهای مرتفع کوهها رفته رفته جنگل کم می شود و به جای آن گیاهان با ارتفاع زیاد و بلند می روید که به این مناطق چمنزار می گویند.

8- پوشش گیاهی مناطق خشک …………….. است.

الف) بسیار سرسبز و زیباست.
ب) اصلاً پوشش گیاهی ندارد.
ت) بصورت بوته های خار دیده می شود.

بیابان

بخشهایی از کره زمین به علت شرایط خاص آب و هوایی دارای بارندگی کم است.
نتیجه بارندگی کم چیست؟
به این مناطق کم آب که گیاهان در آن بسیار کم می رویند و جانوران باشرایط سخت، خود را سازگار کرده اند، بیابان می گویند.
به نظر شما آیا کویر تفاوتی با بیابان دارد؟
به بعضی از قسمتهای بیابان که بر عکس دارای آب زیر زمینی زیادی هستند. اما به علت وجود نمک و املاح مختلف هیچ گیاهی در آن نمی رویند کویر می گویند.
پس کویر با بیابان فرق دارد خاک کویرها شور است و برای کشاورزی مفید نیست. اما خاک بیابان غنی است. در صورتیکه آب کافی وجود داشته باشد، از آن محصول زیادی بدست می آید.

سئوالات بخش 11:

1. آیا در تمام سطح کره زمین میزان بارندگی یکسان است؟ توضیح دهید؟

خیر، همانگونه که در بعضی مناطق میزان بارندگی بسیار زیاد و یا زیاد است. مناطقی هم یافت می شوند که میزان بارندگی در آنها بسیار کم و هوا هم گرم و خشک است.

2. آیا در ایران نیز نواحی گرم و خشک با میزان بارندگی کم یافت می شود؟

بله، در نواحی زمینهای پست جنوب و کوهپایه های این مناطق، آب و هوای گرم و خشک بابارندگی کم دیده می شود.

3. پوشش گیاهی مناطق کم باران چگونه است؟

در این مناطق بدلیل بارندگی کم و نبودن رطوبت گیاهان بسیار کمی رشد می کنند و پوشش گیاهی این مناطق بیشتر بصورت بوته های خار دیده می شود.

4. بیابان چگونه جای است؟

به مناطقی که بدلیل کمی اب گیاهان بسیار کم می رویند و جانوران خود را با شرایط سخت کم آبی سازگار کرده اند بیابان می گویند.

5. آیا خاک بیابان برای هیچ نوع کشت و کاری مناسب نیست؟

بله، به عنوان مثال گیاهان و محصولاتی که به اب فراوان نیاز دارند و می توانند در خاک گرم و خشک هم رشد می کنند در این مناطق بدست می آیند.مانند درخت خرما که در مناطق جنوب کشور فراوان یافت می شود.

6. کویر را تعریف کنید؟

به بعضی از قسمتهای بیابان که دارای آب زیر زمینی نیز می باشند، اما به علت وجود نمک و املاح مختلف هیچ گیاهی در آنها رشد نمی کند، کویر گفته می شود.

7. با وجود آب زیر زمینی در کویر، آیا کشاورزان می توانند، کشاورزی کنند؟

بله اما با شرایط بسیار دشوار، زیرا آنها به سختی و با حفر چاه در زمینهای سخت و خشک کویر، آب را به سطح زمین می رسانند و کشاورزی مختصری را بوجود می آورند.

8. تفاوت میان کویر و بیابان در چیست؟

همانگونه که توضیح داده شد، خاک کویر بدلیل شوری، قابل استفاده در جهت کشاورزی نیست. اما خاک بیابان غنی است و اگرآب کافی موجود باشد، محصولات خوبی را می توان از این مناطق بدست آورد.

9. آیا روشی را می توانید مثال بزنید که در آن آب کافی به مناطق کم آب و خشک برسد؟

بله به عنوان مثال بابستن سد در مقابل آب رودها می توان از این آب برای آبیاری مناطق خشک استفاده کرد.

کناره های پست جنوب

حالا که شما می توانید جهت های جغرافیایی را روی نقشه پیدا کنید، از شمال نقشه ایران یعنی کناره های پست دریای مازندران حرکت کنید و به کناره های پست جنوب یعنی به حاشیه شمالی دریای عمان و خلیج فارس سفر کنید.
در حاشیه شمالی دریای عمان و خلیج فارس هم ناحیه ساحلی وجود دارد. که با وجود رطوبت زیاد آن مقدار بارندگیش کم است. مردم در این ناحیه بیشتر به کار ماهیگیری و تجارت دریایی مشغولند.
بدلیل ارتباط خلیج فارس و دریای عمان به اقیانوس هند و بقیه آب های سطح زمین، این ناحیه دارای اهمیت زیادی است.

سئوالات بخش 13:

1. نواحی پست جنوب از کجا تا کجا امتداد دارند؟

از قسمت جنوب غربی به سمت جنوب و به حاشیه شمالی دریای عمان و خلیج فارس.

2. در این منطقه با وجود دو ناحیه دریای عمان و خلیج فارس آب و هوا چگونه است؟

با وجود این دو ناحیه، آب و هوای نواحی پست جنوب، گاه نمناک است و گاه برف هم می بارد اما بطور کلی در بیشتر ماه های سال آب و هوای گرم بر این منطقه حاکم است.

3. رطوبت آب در ناحیه پست جنوب چگونه است؟

بدلیل گرمی هوا، و میزان بارندگی کم، رطوبت در این منطقه بسیار کم بوده و به زودی از بین می رود.

4. شهری را در این ناحیه مثال بزنید که همین شرایط آب و هوایی را داشته باشد؟

بندرعباس از جمله شهرهایی است که در جنوب ایران و در حاشیه شمالی خلیج فارس قرار دارد.

5. آیا در این مناطق کشاورزی بیشتر رونق دارد یا ماهیگیری و تجارت دریایی؟

در این مناطق بدلیل شرایط خاص آب و هوایی، کشاورزی هم انجام می شود و بعضی محصولات مانند خرما و( سایر محصولات گرمسیری) بدست می آید. اما به جهت وجود دریای عمان و خلیج فارس، حمل و نقل با کشتی و صید و ماهیگیری از رونق بیشتری برخوردار است.

6. آیا از آب های این ناحیه می توان به سایر آبهای کره زمین راه یافت؟

بله، خلیج فارس و دریای عمان به آبهای اقیانوس هند و سایر آب های کره زمین مرتبط هستند و مردم می توانند با سایر نقاط و کشورها، رابطه تجاری و اقتصادی داشته باشند.

سرزمین های داخلی

در فاصله بین دو رشته کوه البرز و زاگرس، ناحیه وسیعی وجود دارد که دارای آب و هوای گرم و خشک است. به همین دلیل، جمعیت در این ناحیه از بقیه نواحی ایران کمتر است. البته در کناره های این ناحیه شهرهای پرجمعیت و مهمی وجود دارد.
در این ناحیه یعنی سرزمین های داخلی ایران، فاصله شهرها و روستاها از هم زیاد است و انسان ها در هر مکانی که در آنجا آب وجود داشته باشد، در همانجا ساکن شده اند.

سئوالات بخش 14:

1. مشخص کنید که از نظر موقعیت جغرافیایی، سرزمین های داخلی در کجا قرار دارند؟

در فاصله بین دو رشته کوه البرز و زاگرس یعنی از نواحی شمال ایران به طرف غرب و جنوب غربی ایران.

2. مناطق و سرزمین های هموار داخلی از چه آب و هوایی برخوردارند؟

آب و هوای گرم و خشک و بارندگی کم.

3.آیا در نواحی که آب و هوای گرم و خشک دارد، جمعیت زیادی را می توان یافت؟ چرا؟

خیر، چون عدم وجود آب کافی جهت مصرف و کشاورزی، و همچنین بارندگی محدود و نبودن پوشش گیاهی مناسب، این نواحی نیز معمولاً‌ کم جمعیت باقی می مانند.

4. آیا می توان میان روستاها و مناطق مسکونی این نواحی، مرز مشخصی را تعیین کرد؟

بله، بدلیل اینکه در این نواحی، جمعیت شهرها و روستاها کم است و تعداد روستاها زیاد نیست، میتوان میان آنها مرز مشخصی را تعیین کرد.

5. در چه جاهایی از این سرزمین ها، می توان ساکنین و روستاها را پیدا کرد؟

در جاهایی که آب جهت مصرف و بدست آوردن محصولات کشاورزی وجود داشته باشد

به نام خدا

 ۱۳۹۲/۱۱/۱۸

- دانش جغرافیا چه کمکی به ما می کند؟ تاریخ پایه چهارم دبستان

۲- سه وسیله از وسایل یادگیری جغرافیا را نام ببرید.

۳- جاهای خالی را با یکی از کلمات داخل پرانتز پر کنید:

نقشه تصویر از ………….  اشیا است. ( بالا – پایین – راست – غرب )

در روی کره ، رنگ ……………. دریاها و اقیانوس ها را نشان می دهد ( قهوه ای – زرد – آبی )

۴- راهنمای نقشه چیست؟

۵- جهت های فرعی را نام ببرید.

۶- در هنگام غروب ، چگونه با استفاده از خورشید می توانیم جهت شمال را پیدا کنیم؟

۷- اگر در تصویر زیر خارپشت در جهت شمال قرار گرفته باشد ، خرگوش در کدام جهت قرار گرفته است؟ موش عینکی چطور؟

۸- رشته کوه را تعریف کنید.

۹- بلندترین قله ایران چه نام دارد و ارتفاع آن چه قدر است؟

۱۰- جاهای خالی را با کلمان مناسب پر کنید:

به بالاترین نقطه کوه …………… می گویند.

به پستی و بلندی های زمین ……………  گفته می شود.

رشته کوه …………… در شمال ایران و رشته کوه …………… در غرب و جنوب غربی ایران قرار دارد.

به زمین های پایین کوه، …………… می گویند.

به زمین های هموار …………… می گویند.

…………… و …………… قله های مهم رشته کوه زاگرس هستند. *

جلگه خوزستان در …………… ایران قرار دارد. *

برای اندازه گیری دما از  …………… استفاده می شود.

۱۱- جویبار چگونه به وجود می آید؟

۱۲- آبرفت چیست؟

۱۳- دو جلگه در جنوب دریای خزر نام ببرید.*

۱۴- در نقشه زیر محل تقریبی جلگه خوزستان و جلگه مغان  را نشان بده و بعد  نام ۴ استان را به دلخواه بنویس. *

14- در شکل زیر تغییرات دمای یک شهر در ماه های فروردین تا شهریور یعنی بهار و تابستان نشان داده شده است. با توجه به شکل، گرم ترین و سردترین ماه ها  دراین شهر کدام ماه ها هستند؟

نمونه سوالات کلاسی و امتحانی درس

1- مهمتریت مشکل انسان نخستین چه بود؟

الف)ساختن خانه                ب) فراهم کردن غذا              ج) بی سوادی

2-خداوند به انسان در مقایسه با بقیه ی جانوران دو نعمت بزرگ داده که یکی ...................و دیگری................. می باشد.

3-اولین ابزار های ساخته شده به دست انسان نخستین از چه جنسی بود؟

الف) سنگ                ب) آهن               ج) چوب                 د)چرم

4-انسان نخستین یاد گرفت که با به هم زدن بعضی سنگ ها می تواند ..................درست کند.

5-کشف آتش در زندگی انسان چه تاثیری داشت؟

6-چرا انسانهای نخستین در غارها زندگی می کردند؟

7-انسان های نخستین در ابتدا  غذای خود را از چه چیز هایی به دست می آورد؟

8-انسانهای اولیه ازوسایلی مانند ...........و...........و...............برای کندن زمین و ژیدا کردن .............و سوراخ کردن .............برای تهیه لباس استفاده می کردند؟

9-انسانهای اولیه توانستند بعدها از آتش برای ساختن ظروف.....................استفاده کنند.

10-امروزه ما با دیدن چه چیزهایی  می توانیم به چگونه زندگی انسانهای غار نشین  پی ببریم؟

11-انسانهای نخستین اولین بار چه حیواناتی را اهلی کردند؟

12-جملات صحیح و غلط را با علامت ?ص   و غ) مشخص کنید.

-مهم ترین مشکل انسان های نخستین در امان ماندن از حمله حیوانات وحشی بود. ص        غ

-اولین ابزار ساخته شده به دست انسان از جنس سنگ بود.  ص     غ

-انسانهای نخستین برای در امان ماندن از حمله حیوانات به غارها پناه بردند.  ص      غ

-آتش درون غار نور و گرمای مناسبی به وجود می آورد.  ص      غ

13-انسانها به تدریج آموختند که حیواناتی مانند .........و.........و.......و.........و........را اهلی کنند.

14-اهلی کردن حیوانات چه کمکی به انسان کرد؟

15-در دوره شکار مردان به شکار می رفتند و زنان در ...................می ماندند.

16-وظیفه زنان در دوره شکار نگهداری از ..................وجمع آوری.....................بود.

17-انسانهای نخستین وقتی دیدند که دانه ای در جایی که می افتد بعد از مدتی سبز می شود به کاشتن ............و.............پرداختند و به تدریج .................را آموختند.

18-کشاورزی چه تغییری در زندگی انسانها بوجود آورد؟

19-نخستین روستاها چگونه بوجود آمدند؟

20-سگ چه کمکی به انسانهای نخستین می کرد؟

21-پاسخ صحیح و غلط را مشخص کنید.

-اولین حیوانی که انسانها اهلی کردند سگ بود.    ص               غ

-انسانها کم کم از خشت و سنگ برای ساختن خانه استفاده کردند.  ص       غ

-با رواج کشاورزی انسانها در شهرها خانه های دائمی ساختند.   ص     غ

-انسانها با اهلی کردن گوسفند و گاو وبز  به تدریج به شغل کشاورزی پرداختند.   ص       غ

-مراقبت از زمین های کشاورزی باعث شد تا آن ها خانه های خود را در کنار هم بسازند.   ص      غ

-وقتی انسانهای نخستین خانه های خود را در کنار هم ساختند نخستین شهرها بوجود آمد. ص     غ

22-قبل از کشاورزی مهمترین مشکل انسانها .......................بود.

23-کار کشاورزی باعث شد تا زندگی انسانها ............کند.

24-با رواج کشاورزی مردم در کنار ...............و.............برای خود خانه های ..........ساختند.

25-بعد از رواج کشاورزی بعضی از انسانها به چه کار های دیگری مشغول شدند؟

26-انسانها بعد از رواج کشاورزی چگونه با هم دادوستد می کردند؟

27-اولین شهرها در کنار کدام رودها پدید آمد؟

28-چگونه روستاها به شهر تبدبل شدهند؟

29-امور شهرها به عهده چه کسانی بود؟

30-فرمانروایان برای ایجاد نظم در شهرها چه چیزی ره به وجود آوردند؟

31-فرمانروایان برای اداره شهرها از مردم چه چیز می گرفتند؟

32-رسیدگی به کار مالیات ها و حساب کردن آنها باعث اختراع ............شد؟

33-نخستین کشورها چگونه بوجود آمدند؟

34-دادوستد بصورت مبادله کالا به کالا چه مشکلاتی داشت؟

35-اولین شهرها در کنار کدام رود در ایران بوجود آمد؟

الف-نیل                  ب-کارون              ج-فرات                د-دجله

36-فرمانروایان برای چه قانون را بوجود آوردند؟

الف-برای اداره بهتر شهرها        ب-برای برقراری نظم           ج-هر دو مورد

37-فرمانروایان برای چه کاری از مردم مالیات می گرفتند؟

38-دولتها برای حل مشکل مبادله کالا به کالا چه چیزی را اختراع کردند؟

39-چرا فرمانروایان از مردم مالیات می گرفتند؟

40-چه چیزی باعث اختراع خط شد؟

41-انسانها چگونه مبادله کالا به کالا می کردند مثالی بزنید؟

42-پاسخ صحیح و غلط را مشخص کنید.

-انسانهای نخستین قبل از رواج کشاورزی نیازهای خود را ازراه مبادله کالا به کالابرطرف می کردند.ص غ    

-رسیدگی به کار مالیاتها باعث اختراع خط شد.  ص        غ

-در زمان های قدیم اداره امور شهرها بر عهده شهردار بود.   ص      غ

-فرمانروایان بر اداره بهتر شهرها قانون را بوجود آوردند.  ص      غ

۱- شغل مردم روستاها چیست؟

۲- پس ار پیروز ی انقلاب اسلامی، توسط جهادسازندگی در روستاها چه کارهایی انجام شد؟

۳ – شهر نشینان در چه جاهایی کار می کنند؟

۴-  سه نوع از مغازه ها را نام ببرید.

۵ – جاهای خالی را با کلمات مناسب پر کن.

جمعیت روستا ها ………..  از شهر ها است.

در …………  ، مغازه های شبیه به هم در کنار هم قرار دارند.

هر شهر به چندین ………. تقسیم می شود.

سال ایرانی، سال ………….. است.

به روز اول فروردین …………. می گویند.

مسلمانان جهان در حدود ………………   نفر هستند.

۶- وظیفه شهرداری چیست؟

۷ – شهر ها و روستائیان چه ارتباطی با هم دارند؟

۸ – ملت ایران دارای چه چیزهای مشترکی هستند؟ سه تا را نام ببرید.

۹ – انقلاب اسلامی ما نشانه چیست؟

۱۰ – امت اسلامی را تعریف کنید.

۱۱ -  مسلمانان جهان در چه چیزهایی با هم مشترکند؟

۱۲ – اگر مسلمانان جهان با هم متحد شوند، چه می شود؟